‘કૈસા બૈઠા હૈ છુપ કે પત્તોં મેં, બાગબાં કો સતા રહા હૈ ચાંદ...’
ઋતિક રોશનની નવી ફિલ્મ ‘સુપર થર્ટી’નો વકરો અગિયારમા દિવસે સો કરોડને પાર કરી ગયો હોવા છતાં અત્યારના બિઝનેસનો સ્કેલ એવો ભારે થઈ ચૂક્યો છે કે ‘માત્ર ૧૦૦ કરોડ રૂપિયા?’ એ સવાલ પણ થઈ શકે! ઋતિકે બિહારના ગ્રેટ મેથેમેટિક્સ ટીચર આનંદ કુમારના પ્રેરણાદાયી જીવન પર આધારિત આ ફિલ્મમાં કોઇપણ તબક્કે ગ્લેમરનો સહારો લીધો નથી. આખી ફિલ્મમાં ગરીબ વિદ્યાર્થીઓને એન્જીનિયરીંગની અઘરી પ્રવેશ પરીક્ષા પાસ કરવા માટેના મફત ટ્યુશન ક્લાસ ચલાવતા શિક્ષક તરીકે સામાન્ય કપડાં પહેર્યાં છે અને પોતાનો મેકઅપ ઘઉંવર્ણો રાખ્યો છે. સુપર ટીચર પર ક્યાંય સુપર સ્ટાર હાવી ન થઈ જાય તેનું ધ્યાન દિગ્દર્શક વિકાસ બહલે રાખ્યું છે. આનંદ કુમાર જેવા એક બ્રિલિયન્ટ ટીચરના હાથ નીચે ભણીગણીને ગરીબ પરિવારના વિદ્યાર્થીઓ વૈજ્ઞાનિક પણ બની શકે, એ મુદ્દાવાળી ‘સુપર ૩૦’ને સહાયક થાય એવી એક વાસ્તવિક ઘટના ફિલ્મની રજૂઆતના બીજા સપ્તાહે બની... ભારતે અવકાશમાં ચંદ્રયાન મોકલ્યું!
એટલું જ નહીં, ચંદ્ર પર માનવીએ પ્રથમવાર પગ મૂક્યો તે દિવસને, જુલાઇની ૨૦મી તારીખે, ૫૦ વરસ થયાં હોવાથી પણ મીડિયામાં વૈજ્ઞાનિક ચર્ચાઓનો માહૌલ હતો. ચંદ્રમા વિશે આપણું યાન ત્યાંની જે માહિતીઓ લાવશે તેનો ઉપયોગ ભવિષ્યની અવકાશી સંભાવનાઓને વિકસાવવામાં મદદરૂપ થશે. પણ એ ભૌતિક લાભ સામે કવિઓની રચનાઓમાં ઓટ આવવાની શક્યતા વધી જવાની. કારણ કે ચંદ્રનું આપણી સંસ્કૃતિમાં આગવું સ્થાન છે. આપણે ત્યાં ‘કરવા ચોથ’ હોય કે ‘ઇદ’ ચાંદ જોયા વગર ક્યાં થાય છે? એટલે ગુલઝાર જેવા સર્જક માટે તો જાણે કે મોટું હથિયાર છીનવાઇ જવાનું.
ગુલઝારે ‘ચાંદ’ વિશેની કેટલી બધી કવિતાઓ લખી છે! તેમની ફિલ્મ ‘આંધી’ના એક ગીતમાં હીરો (સંજીવકુમાર) નાયિકા (સુચિત્રા સેન)ને સંબોધીને ગાય છે, “તુમ જો કહ દો તો આજ કી રાત ચાંદ ડૂબેગા નહીં, રાત કો રોક લો...” જાણે લાખો માઇલ દૂર રહેલો ચાંદો હીરોઇનનું કહ્યું માનવાનો હોય! (જો કે ફિલ્મની વાર્તાના સિચ્યુએશનની દ્દષ્ટિએ એ એક ખુબસૂરત કલ્પના હતી. નાયિકા ચૂંટણીની ઉમેદવાર છે અને રાજકીય મજબુરીઓને લીધે માત્ર રાત્રે મળી શકાતું હોઇ એ મુલાકાત વધુ લાંબી ચલાવવી એ હીરોઇનના હાથમાં હતું. પણ એ કહેવાનો અંદાજ કેટલો કવિત્વભર્યો!)
ગુલઝાર ચાંદને ક્યારેક ભીખ માંગવાનો ‘વાડકો’ પણ કહી ચૂક્યા છે. યાદ છે ને? તેમની પ્રથમ ફિલ્મ ‘મેરે અપને’માં નહીં લઈ શકાયેલું પણ લતાજીના રણકારવાળું આ ગીત, “રોજ અકેલી આયે, રોજ અકેલી જાયે, ચાંદ કટોરા લિયે ભિખારન રાત...” ગુલઝાર તેમની પ્રાઇવેટ કવિતાઓમાં પણ ચાંદને કેવી ફિલ્ડિંગ ભરાવે છે એના બે જ દાખલા બસ થઈ પડશે. એકમાં એ લખે છે, ‘બેસબબ (વગર કારણે) મુસ્કુરા રહા હૈ ચાંદ, કોઇ સાઝિશ છુપા રહા હૈ ચાંદ...’ એ જ રચનામાં આગળ એક તબક્કે એ એમ પણ કહે છે, ‘કૈસા બૈઠા હૈ છુપ કે પત્તોં મેં, બાગબાં કો સતા રહા હૈ ચાંદ...’
તો બીજી કવિતામાં પેલી ભિખારણ રાતને એ માલામાલ કરી બતાવે છે. તેમના બિનફિલ્મી કાવ્યસંગ્રહની એક કૃતિ ‘રાત, ચાંદ ઔર મૈં’માં ગુલઝાર લખે છે, ‘સિતારે ચાંદ કી કશ્તી મેં રાત લાતી હૈ, સહર (સવાર) આને સે પહલે બિક ભી જાતે હૈં’! ગુલઝાર જો કે ઑફબીટ રચનાઓના કવિ છે. પણ પરંપરાગત રીતે કવિઓની કલ્પનામાં ચંદ્ર એ રૂપનો પર્યાય ગણાયો છે અને ફિલ્મી શાયરો પણ મહદ અંશે એને અનુસર્યા છે.
જેમ કે ‘ચૌદહવીં કા ચાંદ હો યા આફતાબ (સૂર્ય) હો, જો ભી હો તુમ ખુદા કી કસમ લાજવાબ હો...’ એમ શકીલ બદાયૂનિ કહે છે. જ્યારે એસ એચ બિહારી ‘કશ્મીર કી કલી’માં શર્મિલા ટાગોરના સૌંદર્યનાં આવાં વખાણ કરે છે, ‘યે ચાંદ સા રોશન ચેહરા ઝુલ્ફોં કા રંગ સુનહરા, યે ઝીલ સી ગહરી આંખેં કોઇ રાઝ હૈ ઇનમેં ગહરા તારીફ કરું ક્યા ઉસકી જિસને તુમ્હેં બનાયા...’ (જો કે આવી તારીફ લખી હોવા છતાં આખા પિક્ચરમાં હીરોઇનના વાળ સુનહરા એટલે કે સોનેરી નહીં પણ કાળા જ હતા!) એ જ શાયર શમશુલ હુદા બિહારી ‘શર્ત’માં પ્રેમના અમરત્વનું આ યુગલ ગાન આપે છે, ‘ન યે ચાંદ હોગા ન તારે રહેંગે મગર હમ હમેશા તુમ્હારે રહેંગે...’
તો આનંદ બક્ષીએ માલાસિન્હાની ખુબસૂરતી માટે બે વાર ચાંદને યાદ કર્યો છે. તેમણે માલાજી માટે ‘હિમાલય કી ગોદ મેં’ ફિલ્મમાં મુકેશના કંઠે આપ્યું આ ગીત, ‘ચાંદ સી મેહબૂબા હો મેરી કબ ઐસા મૈંને સોચા થા, હાં તુમ બિલકુલ વૈસી હો જૈસા મૈંને સોચા થા...’ (આમાં ‘મેહબુબા’ શબ્દને મેહબુ અને પછી ‘બા’ ગવાય છે, તેને લીધે ‘બા હો મેરી કબ’ એમ પણ સાંભળી શકાય છે!) જ્યારે બક્ષીબાબુએ એજ હીરોઇન માલાસિન્હાના રૂપ માટે ‘ફુલ બને અંગારે’માં આપી આ અમર પંક્તિઓ, ‘ચાંદ આહેં ભરેગા, ફુલ દિલ થામ લેંગે, હુસ્ન કી બાત ચલી તો સબ તેરા નામ લેંગે...’. જ્યારે ‘પડોસન’માં રાજેન્દ્ર ક્રિશ્નએ હીરોઇનને આવી રીતે વર્ણવી હતી, ‘મેરે સામને વાલી ખિડકી મેં, ઇક ચાંદ કા ટુકડા રહતા હૈ...’ (ચંદ્ર પરથી અવકાશયાત્રીઓ પથ્થરના ટુકડા પણ લાવ્યા છે એ જોઇએ તો બ્યુટી ક્વીન સાઇરાબાનુને કેવો અન્યાય થાય!) એવું જ શૄગાર રસનું એક ચાંદ-ગીત ‘બરખા’માં હતું.
તેમાં સુહાગરાતે હીરો ગાય છે, ‘એક રાત મેં દો દો ચાંદ ખીલે, ઇક ઘૂંઘટ મેં ઇક બદલી મેં...’ (અહીં ‘બદલી’ એટલે નાની વાદળી સમજવાની છે... ‘બદલી વર્કર’વાળી બદલી નહીં!) ઘૂંઘટ ઓઢેલી નાયિકાને ચંદ્રની ઉપમા આપીને ‘ખુબસૂરત’માં ઉર્મિલા માતોંડકર અને સંજયદત્તનો દાંડિયા રાસ આપણા ગુજરાતી લેખક, દિગ્દર્શક અને કવિ સંજય છેલે લખેલા આ ગીતમાં હતો, ‘ઘૂંઘટ મેં ચાંદ હોગા, આંચલ મેં ચાંદની, ચુપકે સે દેખેગી, સાજન કો સજની...’. સંજુબાબાની એક ઓર ફિલ્મ ‘મુન્નાભાઇ એમબીબીએસ’માં અબ્બાસ ટાયરવાલાએ દૂર બેઠેલાં પ્રાકૃતિક તત્ત્વોની માનવી સાથેની સગાઇઓ આમ યાદ કરાવી હતી, ‘ચંદામામા સો ગયે, સૂરજ ચાચુ જાગે, દેખો પકડો યારોં ઘડી કે કાંટે ભાગે....’ ટૂંકમાં, ટપોરી ભાષામાં ‘સૂરજ ચાચુ’ છે અને ‘ચંદા મામુ’!
ચાંદામામાની લાગવગ પણ ‘ફના’ના આમીર ખાન જેવા પ્રેમીઓ ઇચ્છે અને ગાય પ્રસુન જોશીના આ શબ્દો, ‘ચાંદ સિફારીશ જો કરતા હમારી, દેતા વો તુમકો બતા...’ એવો જ સજીવારોપણ અલંકાર ‘હમ દિલ દે ચૂકે સનમ’માં શાયર મેહબૂબે પ્રયોજ્યો હતો જ્યારે તેમણે ચંદ્રમાને આ રીતે શરમાળ કહ્યો, ‘ચાંદ છુપા બાદલ મેં, શરમા કે મેરી જાના...’ તો એક તરફી પ્રેમને વર્ણવવા માટે ચંદા-ચકોરીનું દ્દષ્ટાંત ઇન્દીવરે ‘લાલ બંગલા’માં મુકેશજીના સ્વરના આ ગીતમાં આપ્યું હતું, ‘ચાંદ કો ક્યા માલૂમ ચાહતા હૈ ઉસે કોઇ ચકોર, વો બેચારા દૂર સે દેખે કરે ન કોઇ શોર...’
જ્યારે ‘દિલ એક મંદિર’માં ચાંદને શૈલેન્દ્ર કેવી વિનંતિ કરે છે, ‘રૂક જા રાત ઠહર જા રે ચંદા, બિતે ના મિલન કી બેલા, આજ ચાંદની કી નગરી મેં અરમાનોં કા મેલા...’ એ જ પ્રમાણે શૈલેન્દ્રના સાથીદાર હસરત જયપુરી પણ ‘લવ મેરેજ’માં મુનને વિનવે છે, ‘ધીરે ધીરે ચલ ચાંદ ગગન મેં, કહીં ઢલ ના જાયે રાત ટૂટ ન જાયે સપને...’ જો કે સપનું જોવું તો ‘યસ બોસ’ના શાહરૂખ જેવું કેમ નહીં?
એ અભિજિતના અવાજમાં ગાય છે, ‘ચાંદ તારે તોડ લાઉં...’! પણ એ પછીની જાવેદ અખ્તરે લખેલી પંક્તિને એમ કહી શકાય કે શાહરૂખે વાસ્તવિકતામાં બદલી બતાવી છે, ‘સારી દુનિયા પે મૈં છાઉં, બસ ઇતના સા ખ્વાબ હૈ...’ કેમ કે તે આ સપ્તાહે રજૂ થયેલા હોલીવુડના ચિત્ર ‘લાયન કિંગ’ની હિન્દી આવૃત્તિમાં તેના પુત્ર આર્યન સાથે છે. ડિઝની જેવી વિશ્વની ટોચની ફિલ્મ કંપનીમાં પોતે અને દીકરો આર્યન (સિમ્બા તરીકે) એ એનિમેશન ફિલ્મ માટે ડબીંગ કરે, એ દુનિયા પર છવાવાથી કે ચાંદ-તારા તોડી લાવવાથી ક્યાં કમ સિધ્ધિ છે?
અને છેલ્લે, શાહરૂખનું ‘કભી ખુશી કભી ગમ’નું પેલું ચાંદ-ગીત ‘સૂરજ હુઆ મધ્ધમ, ચાંદ પીઘલને લગા, આસમાં યે હાયે ક્યૂં પીઘલને લગા, મૈં ઠહરા રહા જમીં ચલને લગી...’ યાદ કરીએ. એ મીઠડું ગાયન જ્યારે સાંભળીએ ત્યારે ગમી જાય એવા સરસ તેના શબ્દો છે. તો કહો, તેના કવિ કોણ છે, ગુલઝાર, જાવેદ અખ્તર, સમીર કે અન્ય કોઇ? ઇન્ટરનેટ કે ગૂગલમાં તપાસ્યા વિના કહી શકો તો ચાંદો તો ઠીક, સિતારા પણ તમારા!
તિખારો!
ચંદ્ર પર નીલ આર્મસ્ટ્રોંગે સૌ પ્રથમ પગ મૂક્યો હતો એ ઘટનાના દિવસોમાં આપણા શ્રેષ્ઠતમ ગુજરાતી કવિઓ પૈકીના એક હરીશ મીનાશ્રુએ પોતાના એક લેખમાં આવી બેમિસાલ ઉપમા આપી હતી, “નીલ આર્મસ્ટ્રોંગના પગલા જેવી એકલતા...”!
સાભાર
લેખન :-
સલિલ દલાલ
ઋતિક રોશનની નવી ફિલ્મ ‘સુપર થર્ટી’નો વકરો અગિયારમા દિવસે સો કરોડને પાર કરી ગયો હોવા છતાં અત્યારના બિઝનેસનો સ્કેલ એવો ભારે થઈ ચૂક્યો છે કે ‘માત્ર ૧૦૦ કરોડ રૂપિયા?’ એ સવાલ પણ થઈ શકે! ઋતિકે બિહારના ગ્રેટ મેથેમેટિક્સ ટીચર આનંદ કુમારના પ્રેરણાદાયી જીવન પર આધારિત આ ફિલ્મમાં કોઇપણ તબક્કે ગ્લેમરનો સહારો લીધો નથી. આખી ફિલ્મમાં ગરીબ વિદ્યાર્થીઓને એન્જીનિયરીંગની અઘરી પ્રવેશ પરીક્ષા પાસ કરવા માટેના મફત ટ્યુશન ક્લાસ ચલાવતા શિક્ષક તરીકે સામાન્ય કપડાં પહેર્યાં છે અને પોતાનો મેકઅપ ઘઉંવર્ણો રાખ્યો છે. સુપર ટીચર પર ક્યાંય સુપર સ્ટાર હાવી ન થઈ જાય તેનું ધ્યાન દિગ્દર્શક વિકાસ બહલે રાખ્યું છે. આનંદ કુમાર જેવા એક બ્રિલિયન્ટ ટીચરના હાથ નીચે ભણીગણીને ગરીબ પરિવારના વિદ્યાર્થીઓ વૈજ્ઞાનિક પણ બની શકે, એ મુદ્દાવાળી ‘સુપર ૩૦’ને સહાયક થાય એવી એક વાસ્તવિક ઘટના ફિલ્મની રજૂઆતના બીજા સપ્તાહે બની... ભારતે અવકાશમાં ચંદ્રયાન મોકલ્યું!
એટલું જ નહીં, ચંદ્ર પર માનવીએ પ્રથમવાર પગ મૂક્યો તે દિવસને, જુલાઇની ૨૦મી તારીખે, ૫૦ વરસ થયાં હોવાથી પણ મીડિયામાં વૈજ્ઞાનિક ચર્ચાઓનો માહૌલ હતો. ચંદ્રમા વિશે આપણું યાન ત્યાંની જે માહિતીઓ લાવશે તેનો ઉપયોગ ભવિષ્યની અવકાશી સંભાવનાઓને વિકસાવવામાં મદદરૂપ થશે. પણ એ ભૌતિક લાભ સામે કવિઓની રચનાઓમાં ઓટ આવવાની શક્યતા વધી જવાની. કારણ કે ચંદ્રનું આપણી સંસ્કૃતિમાં આગવું સ્થાન છે. આપણે ત્યાં ‘કરવા ચોથ’ હોય કે ‘ઇદ’ ચાંદ જોયા વગર ક્યાં થાય છે? એટલે ગુલઝાર જેવા સર્જક માટે તો જાણે કે મોટું હથિયાર છીનવાઇ જવાનું.
ગુલઝારે ‘ચાંદ’ વિશેની કેટલી બધી કવિતાઓ લખી છે! તેમની ફિલ્મ ‘આંધી’ના એક ગીતમાં હીરો (સંજીવકુમાર) નાયિકા (સુચિત્રા સેન)ને સંબોધીને ગાય છે, “તુમ જો કહ દો તો આજ કી રાત ચાંદ ડૂબેગા નહીં, રાત કો રોક લો...” જાણે લાખો માઇલ દૂર રહેલો ચાંદો હીરોઇનનું કહ્યું માનવાનો હોય! (જો કે ફિલ્મની વાર્તાના સિચ્યુએશનની દ્દષ્ટિએ એ એક ખુબસૂરત કલ્પના હતી. નાયિકા ચૂંટણીની ઉમેદવાર છે અને રાજકીય મજબુરીઓને લીધે માત્ર રાત્રે મળી શકાતું હોઇ એ મુલાકાત વધુ લાંબી ચલાવવી એ હીરોઇનના હાથમાં હતું. પણ એ કહેવાનો અંદાજ કેટલો કવિત્વભર્યો!)
ગુલઝાર ચાંદને ક્યારેક ભીખ માંગવાનો ‘વાડકો’ પણ કહી ચૂક્યા છે. યાદ છે ને? તેમની પ્રથમ ફિલ્મ ‘મેરે અપને’માં નહીં લઈ શકાયેલું પણ લતાજીના રણકારવાળું આ ગીત, “રોજ અકેલી આયે, રોજ અકેલી જાયે, ચાંદ કટોરા લિયે ભિખારન રાત...” ગુલઝાર તેમની પ્રાઇવેટ કવિતાઓમાં પણ ચાંદને કેવી ફિલ્ડિંગ ભરાવે છે એના બે જ દાખલા બસ થઈ પડશે. એકમાં એ લખે છે, ‘બેસબબ (વગર કારણે) મુસ્કુરા રહા હૈ ચાંદ, કોઇ સાઝિશ છુપા રહા હૈ ચાંદ...’ એ જ રચનામાં આગળ એક તબક્કે એ એમ પણ કહે છે, ‘કૈસા બૈઠા હૈ છુપ કે પત્તોં મેં, બાગબાં કો સતા રહા હૈ ચાંદ...’
તો બીજી કવિતામાં પેલી ભિખારણ રાતને એ માલામાલ કરી બતાવે છે. તેમના બિનફિલ્મી કાવ્યસંગ્રહની એક કૃતિ ‘રાત, ચાંદ ઔર મૈં’માં ગુલઝાર લખે છે, ‘સિતારે ચાંદ કી કશ્તી મેં રાત લાતી હૈ, સહર (સવાર) આને સે પહલે બિક ભી જાતે હૈં’! ગુલઝાર જો કે ઑફબીટ રચનાઓના કવિ છે. પણ પરંપરાગત રીતે કવિઓની કલ્પનામાં ચંદ્ર એ રૂપનો પર્યાય ગણાયો છે અને ફિલ્મી શાયરો પણ મહદ અંશે એને અનુસર્યા છે.
જેમ કે ‘ચૌદહવીં કા ચાંદ હો યા આફતાબ (સૂર્ય) હો, જો ભી હો તુમ ખુદા કી કસમ લાજવાબ હો...’ એમ શકીલ બદાયૂનિ કહે છે. જ્યારે એસ એચ બિહારી ‘કશ્મીર કી કલી’માં શર્મિલા ટાગોરના સૌંદર્યનાં આવાં વખાણ કરે છે, ‘યે ચાંદ સા રોશન ચેહરા ઝુલ્ફોં કા રંગ સુનહરા, યે ઝીલ સી ગહરી આંખેં કોઇ રાઝ હૈ ઇનમેં ગહરા તારીફ કરું ક્યા ઉસકી જિસને તુમ્હેં બનાયા...’ (જો કે આવી તારીફ લખી હોવા છતાં આખા પિક્ચરમાં હીરોઇનના વાળ સુનહરા એટલે કે સોનેરી નહીં પણ કાળા જ હતા!) એ જ શાયર શમશુલ હુદા બિહારી ‘શર્ત’માં પ્રેમના અમરત્વનું આ યુગલ ગાન આપે છે, ‘ન યે ચાંદ હોગા ન તારે રહેંગે મગર હમ હમેશા તુમ્હારે રહેંગે...’
તો આનંદ બક્ષીએ માલાસિન્હાની ખુબસૂરતી માટે બે વાર ચાંદને યાદ કર્યો છે. તેમણે માલાજી માટે ‘હિમાલય કી ગોદ મેં’ ફિલ્મમાં મુકેશના કંઠે આપ્યું આ ગીત, ‘ચાંદ સી મેહબૂબા હો મેરી કબ ઐસા મૈંને સોચા થા, હાં તુમ બિલકુલ વૈસી હો જૈસા મૈંને સોચા થા...’ (આમાં ‘મેહબુબા’ શબ્દને મેહબુ અને પછી ‘બા’ ગવાય છે, તેને લીધે ‘બા હો મેરી કબ’ એમ પણ સાંભળી શકાય છે!) જ્યારે બક્ષીબાબુએ એજ હીરોઇન માલાસિન્હાના રૂપ માટે ‘ફુલ બને અંગારે’માં આપી આ અમર પંક્તિઓ, ‘ચાંદ આહેં ભરેગા, ફુલ દિલ થામ લેંગે, હુસ્ન કી બાત ચલી તો સબ તેરા નામ લેંગે...’. જ્યારે ‘પડોસન’માં રાજેન્દ્ર ક્રિશ્નએ હીરોઇનને આવી રીતે વર્ણવી હતી, ‘મેરે સામને વાલી ખિડકી મેં, ઇક ચાંદ કા ટુકડા રહતા હૈ...’ (ચંદ્ર પરથી અવકાશયાત્રીઓ પથ્થરના ટુકડા પણ લાવ્યા છે એ જોઇએ તો બ્યુટી ક્વીન સાઇરાબાનુને કેવો અન્યાય થાય!) એવું જ શૄગાર રસનું એક ચાંદ-ગીત ‘બરખા’માં હતું.
તેમાં સુહાગરાતે હીરો ગાય છે, ‘એક રાત મેં દો દો ચાંદ ખીલે, ઇક ઘૂંઘટ મેં ઇક બદલી મેં...’ (અહીં ‘બદલી’ એટલે નાની વાદળી સમજવાની છે... ‘બદલી વર્કર’વાળી બદલી નહીં!) ઘૂંઘટ ઓઢેલી નાયિકાને ચંદ્રની ઉપમા આપીને ‘ખુબસૂરત’માં ઉર્મિલા માતોંડકર અને સંજયદત્તનો દાંડિયા રાસ આપણા ગુજરાતી લેખક, દિગ્દર્શક અને કવિ સંજય છેલે લખેલા આ ગીતમાં હતો, ‘ઘૂંઘટ મેં ચાંદ હોગા, આંચલ મેં ચાંદની, ચુપકે સે દેખેગી, સાજન કો સજની...’. સંજુબાબાની એક ઓર ફિલ્મ ‘મુન્નાભાઇ એમબીબીએસ’માં અબ્બાસ ટાયરવાલાએ દૂર બેઠેલાં પ્રાકૃતિક તત્ત્વોની માનવી સાથેની સગાઇઓ આમ યાદ કરાવી હતી, ‘ચંદામામા સો ગયે, સૂરજ ચાચુ જાગે, દેખો પકડો યારોં ઘડી કે કાંટે ભાગે....’ ટૂંકમાં, ટપોરી ભાષામાં ‘સૂરજ ચાચુ’ છે અને ‘ચંદા મામુ’!
ચાંદામામાની લાગવગ પણ ‘ફના’ના આમીર ખાન જેવા પ્રેમીઓ ઇચ્છે અને ગાય પ્રસુન જોશીના આ શબ્દો, ‘ચાંદ સિફારીશ જો કરતા હમારી, દેતા વો તુમકો બતા...’ એવો જ સજીવારોપણ અલંકાર ‘હમ દિલ દે ચૂકે સનમ’માં શાયર મેહબૂબે પ્રયોજ્યો હતો જ્યારે તેમણે ચંદ્રમાને આ રીતે શરમાળ કહ્યો, ‘ચાંદ છુપા બાદલ મેં, શરમા કે મેરી જાના...’ તો એક તરફી પ્રેમને વર્ણવવા માટે ચંદા-ચકોરીનું દ્દષ્ટાંત ઇન્દીવરે ‘લાલ બંગલા’માં મુકેશજીના સ્વરના આ ગીતમાં આપ્યું હતું, ‘ચાંદ કો ક્યા માલૂમ ચાહતા હૈ ઉસે કોઇ ચકોર, વો બેચારા દૂર સે દેખે કરે ન કોઇ શોર...’
જ્યારે ‘દિલ એક મંદિર’માં ચાંદને શૈલેન્દ્ર કેવી વિનંતિ કરે છે, ‘રૂક જા રાત ઠહર જા રે ચંદા, બિતે ના મિલન કી બેલા, આજ ચાંદની કી નગરી મેં અરમાનોં કા મેલા...’ એ જ પ્રમાણે શૈલેન્દ્રના સાથીદાર હસરત જયપુરી પણ ‘લવ મેરેજ’માં મુનને વિનવે છે, ‘ધીરે ધીરે ચલ ચાંદ ગગન મેં, કહીં ઢલ ના જાયે રાત ટૂટ ન જાયે સપને...’ જો કે સપનું જોવું તો ‘યસ બોસ’ના શાહરૂખ જેવું કેમ નહીં?
એ અભિજિતના અવાજમાં ગાય છે, ‘ચાંદ તારે તોડ લાઉં...’! પણ એ પછીની જાવેદ અખ્તરે લખેલી પંક્તિને એમ કહી શકાય કે શાહરૂખે વાસ્તવિકતામાં બદલી બતાવી છે, ‘સારી દુનિયા પે મૈં છાઉં, બસ ઇતના સા ખ્વાબ હૈ...’ કેમ કે તે આ સપ્તાહે રજૂ થયેલા હોલીવુડના ચિત્ર ‘લાયન કિંગ’ની હિન્દી આવૃત્તિમાં તેના પુત્ર આર્યન સાથે છે. ડિઝની જેવી વિશ્વની ટોચની ફિલ્મ કંપનીમાં પોતે અને દીકરો આર્યન (સિમ્બા તરીકે) એ એનિમેશન ફિલ્મ માટે ડબીંગ કરે, એ દુનિયા પર છવાવાથી કે ચાંદ-તારા તોડી લાવવાથી ક્યાં કમ સિધ્ધિ છે?
અને છેલ્લે, શાહરૂખનું ‘કભી ખુશી કભી ગમ’નું પેલું ચાંદ-ગીત ‘સૂરજ હુઆ મધ્ધમ, ચાંદ પીઘલને લગા, આસમાં યે હાયે ક્યૂં પીઘલને લગા, મૈં ઠહરા રહા જમીં ચલને લગી...’ યાદ કરીએ. એ મીઠડું ગાયન જ્યારે સાંભળીએ ત્યારે ગમી જાય એવા સરસ તેના શબ્દો છે. તો કહો, તેના કવિ કોણ છે, ગુલઝાર, જાવેદ અખ્તર, સમીર કે અન્ય કોઇ? ઇન્ટરનેટ કે ગૂગલમાં તપાસ્યા વિના કહી શકો તો ચાંદો તો ઠીક, સિતારા પણ તમારા!
તિખારો!
ચંદ્ર પર નીલ આર્મસ્ટ્રોંગે સૌ પ્રથમ પગ મૂક્યો હતો એ ઘટનાના દિવસોમાં આપણા શ્રેષ્ઠતમ ગુજરાતી કવિઓ પૈકીના એક હરીશ મીનાશ્રુએ પોતાના એક લેખમાં આવી બેમિસાલ ઉપમા આપી હતી, “નીલ આર્મસ્ટ્રોંગના પગલા જેવી એકલતા...”!
સાભાર
લેખન :-
સલિલ દલાલ
