शक्ति पीठ

अलग अलग लोगों, ग्रन्थो व विद्वानो ने अपने अपने जानकारी के अनुसार शक्ति पीठ के नामो का जो उल्लेख किया है, उसमे मतभेद है l कुछ तो सभी लेखको में एक समान है पर कुछ बदल जाते हैं l  नतीजतन शक्ति पीठ की गणना बढ़ जाती है l मैने बहुत सारे लोगों के लेख को पढ़ने के बाद एक सुची तैयार किया है, जो संख्या में 52 से अधिक है l शोशल मीडिया पर अनेक धर्मावलंबी है अतः आप लोगों के समक्ष इस सुची को इसलिए रख रहा हूँ, कि अगर इसमे कोइ सुधार करने लायक हो तो आप अवश्य करे, ताकि सनातन धर्म के सभी लोगों को इसका लाभ मिले l ऐसे तो माता का कोइ भी स्थान पुजनीय है l भोले नाथ की कृपा से उपयुक्त सुची के क्रम संख्या 1 से 47 तक का दर्शन मैं कर चुका हूँ l 

1 कामकोटी पीठ, कांचीपुरम, कामाक्षी मंदिर, तामिलनाडू (पेट) नाम-कामाक्षी, भैरव-कालभैरव

2 महामाया, अमरनाथ मदिर, काश्मीर (गला) नाम-महामाया, भैरव-त्रीसंधैष्वर

3 गुहेष्वरी, पषुपतिनाथ मंदिर के पास, नेपाल (घुटना) नाम-महाषिरा, भैरव कपाली

4 गंडिकाचंडी, मुक्तिनाथ मंदिर में, अपर मुस्तान्ग,  नेपाल (कनपट्टी) नाम-गंडिकाचंडी, भैरव चक्रपानी

5 बहुला, केतुग्राम, वध्रमान, पष्चिम बंगाल (बाया बाँह) नाम-बहुला, भैरव-भीरूक

6 उज्जैनी, गुसकारा से 16 किमी, बध्रमान, पष्चिम बंगाल (दाया कलाई) नाम-मंगल चंडिका, भैरव-कपिलाँबर

7 त्रिपुरा सुंदिरी, उदयपुर टाउन, अगरतल्ला, त्रिपुरा (दाया पैर) नाम-त्रिपुर सुंदरी, भैरव-त्रिपुरेष

8 त्रिस्रोता, जलपेष मंदिर के नजदीक, जलपेष, सिल्लीगुडी, प. बंगाल (बाया पैर) नाम-ब्राहमिरी, भैरव-अम्बर

9 कामाख्या, गुवाहाटी, असम (जननांग) नाम-कामाख्या, भैरव-उमानन्द

10 योगाध्या, खीरग्राम, व्रर्धमान, पष्चिम बंगाल (दाहिना पैर का अंगुठा) नाम-योगाध्या, भैरव-खीरखंडोक

11 कालीपीठ, कालीघाट, कोलकाता (दाहिना पैर का अंगुली) नाम- कालिका, भैरव-नकुलेष

12 ललीतापीठ, प्रयागराज (हाथ की अंगुली) नाम-ललिता, भैरव-भावा (अलग-अलग मतांतरो के अनुसार अलोपी देवी, कलयाणी, मीरापुर ललिता देवी तीनों को शक्तिपीठ बताया जाता है)

13 कीरीत, कीरीत कोना गाँव, मुर्षिदाबाद, प. बंगाल (सर) नाम-बीमला, भैरव-संवर्त

14 विषालाक्क्षी, मणिकर्णिका घाट, वाराणसी (कान का निचला भाग) नाम-विषालाक्क्षि, भैरव-काल भैरव 

15 कन्याश्रम, कुमारी मंदिर, कन्याकुमारी तमिलनाडू (पीठ) नाम- श्रवणी, भैरव-नीमिष

16 कंकालेषवरी, कंकालीतारा बोलपुर, पष्चिम बंगाल (हड्डी) नाम-देवगर्भा, भैरव-रूरू

17 कालमाधव, सोन नदी का उदगम स्थल, अमरकंटक ( बाया कुल्हा) नाम-काली, भैरव-असितांग

18 सोंदेसत, सोनाक्षी माता, नर्मदा उदगम स्थल, अमरकंटक मध्यप्रेदेष (दाहिना कुल्हा) नाम-नर्मदा, भैरव-भद्रसेन

19 प्रभास सोमनाथ मंदिर के पास, गुजरात (पेट) नाम-चन्द्रभागा, भैरव-वक्रतुंडा

20 अवंती, भैरव पर्वत उज्जैन (उपरी ओंठ) नाम-अवंती, भैरव-लम्बकर्ण

21 नलहटेश्वरी नलहट्टी स्टेशन के पास, प. बंगाल ( पैरों की नलियों की हड्डियाँ) नाम-कालिका देवी, भैरव-योगेष

22 वक्रेषवर, दुबराजपुर स्टेशन से 7 किमी, पष्चिम बंगाल ( दोनों भाँवों के बीच का स्थान) नाम-महिषामर्धिनी, भैरव-वक्रनाथ

23 अट्टाहस, दक्षिणदिही, कटवा स्टेशन के पास, पष्चिम बंगाल (ओंठ) नाम-फुलारा, भैरव-विष्वेष

24 नन्दीकेष्वरी, सैथिया स्टेशन के पास, प. बंगाल (गले का हार) नाम-नन्दीनी, भैरव-नन्दीकेश्वर 

25 चन्डीकास्थान, मुंगेर बिहार (बाया आँख) नाम-चण्डिका, भैरव- ?

26 सप्तश्रिंगी, वनी, नासिक, महाराष्ट्र (गाल) नाम-शक्ति, भैरव-विक्रितक

27 हरसिधी, उज्जैन, कोहनी, यहाँ माता की शाम की आरती होती है l 

28 हर्सिधि, गांधवी, पोरबंदर द्वारका रोड गुजरात (कोहनी) यहाँ माता की सुबह की आरती होती है l 

29 अम्बा देवी, गिरनार पर्वत, जुनागढ़, गुजरात

30 खीरभवानी, तुलामुला, गण्डरबल, काश्मीर, नाम- योगमाया 

31 महालक्ष्मी, कोल्हापुर, महाराष्ट्र, नाम-महिषामर्धिनी, भैरव-सरकारा

32 कालिका, कालका रेलवे स्टेशन के पास, हरियाणा

33 सत्यतारा, ओंकारेश्वर , मध्य प्रदेश 

34 विंध्यवाषिनी, विंध्याचल, उत्तरप्रदेश 

35 गौरीषंकर जी, भेराघाट, जबलपुर, मध्यप्रदेश 

36 पदमावती, तिरूपती, आंध्रप्रदेश 

37 रूकमिणी, सत्यभामा, द्वारकाधीश मन्दिर, द्वारका, गुजरात

38 रूकमिणी, सत्यभामा, राधिका और महालक्ष्मी, विठोवा मंदिर, पंढ़रपुर, महाराष्ट्र

39 मुम्बा देवी, मुंम्बई, महाराष्ट्र 

40 शारदा भवानी, मैहर, मध्यप्रदेश 

41 ब्राहम्रा देवी, मल्लिकार्जुन ज्योर्तिलिंग, श्री सैलम, तेलांगना

42 चण्डी देवी, नीलपर्वत, हरिद्वार

43 महामाया, बहु फोर्ट(किला), जम्मु

44 मनसा माता, चंडिगढ़, हरियाणा

45 चिता भूमि, बैजनाथ मंदिर, देवघर, झारखण्ड

46 तारा चंडी, सासाराम, बिहार (दाया आंख)

47 पटनेस्वरी. बड़ी पटन देवी, पटना, बिहार (दाहिना जांघ) नाम- सर्वानंदकरी, भैरव- व्योमकेश 

------------------------------------------------------

48 नैना टिभू , जाफ़ना, श्रीलंका (हाथ) नाम-इंद्राक्षि, भैरव-नयनार

49 सुगंधा, बारीशाल, बंगलादेश (नाक) नाम-सुनन्दा, भैरव-त्रयंबक 

50 ज्वालामुखी, कांगरा, हिमाचल प्रदेश (जीभ) नाम-सिद्धीदा, भैरव-उनम्तता

51 अम्बा जी, गब्बर पर्वत, अर्नत, गुजरात (दिल) नाम-अम्बा

52 मानस, मानसरोवर झील, तिब्बत, चीन (दाया हाथ) नाम-दक्षिणी, भैरव-अमर

53 बिराजा, जजपुर, उड़ीसा (नाभि) नाम-गिरजा, भैरव-जगन्नाथ

54 भैरवी, चित्तगौंग, बांगलादेष (दाया बाँह) नाम-भैरवी, भैरव-चंद्रषेखर

55 जयंती, सीलहट, बंगलादेश (दाया जाँघ) नाम-जयंती, भैरव-कर्माधिष्वर

56 स्थानेश्वर कुरूक्षेत्र, हरियाणा ( टखने का हड्डी) नाम-सावित्री, भैरव-स्थानु

57 मणिबंध, गायत्री हील, पुषकर, राजस्थान (ब्रेसलेट) नाम-गायत्री, भैरव-सर्वानन्द

58 श्रीसई, सिलहठ, बंगलादेश (गला) नाम-महालक्ष्मी, भैरव-सम्बरानन्द

59 रामगिरी, चित्रकूट (दाया छाती) नाम-शिवानी, भैरव-चंड

60 वृंदावन, महादेव मन्दिर (जुड़ा) नाम-उमा, भैरव-भूतेश 

61 सुचीतिरथम, कन्याकुमारी (उपरी जबरा) नाम-नारायणी, भैरव-संहर

62 अर्पणा, अलीघाट, बंगलादेश (बाँया पायल) नाम-अर्पणा, भैरव-वामन

63 सारिकापीठ, श्री पर्वत, कश्मीर (बिछीया) नाम-श्री सुन्दरी, भैरव-सुन्दरानन्द

64 विभाष, तामलुक, मेदनीपुर, प. बंगाल (दाया पायल) नाम-कपालीनी, भैरव-सर्वनन्द

65 विराठ, भरतपुर, राजस्थान (बाँया पैर की अंगुली) नाम-अम्बिका, भैरव-अमृतेष्वर

66 रत्नावली, खानाकुल, कुष्णा नगर, पष्चिम बंगाल ( दाया कंधा) नाम-कुमारी, भैरव-शिवा 

67 जनक नन्दीनी, मिथला, जनकपुर, नेपाल (बाँया कंधा) नाम-उमा, भैरव-महोदर

68 यशोरेश्वरी, श्यामनगर, बंगलादेश (हथेली), जषोरेष्वरी, भैरव-चंड

69 हिंगुला, हिंगलाज, पाकिस्तान (सर का भाग) नाम-कोटारी, भैरव-भैरवलोचन

70 दाँतेश्वरी दाँतेवारा, जगदलपुर, छत्तीसगढ़ (दाँत) नाम-दाँतेष्वरी, भैरव-कपाल भैरव

71 तारा तारिणी, बेरहमपुर, उड़ीसा (स्तन खंड) नाम-बिमला

72 बहुचरा माता, बेछराजी, मेहसाना, गुजरात

73 जयंती, मेघालय (बाँया जाँघ) नाम-जयंतेष्वरी

74 जय दुर्गा, बैजनाथ मन्दिर कांगरा, हिमाचल प्रदेश 

75 कालिका, चित्तौरगढ़ किला, राजस्थान

76 चिंतापुर्णी माता, कांगरा, हिमाचल प्रदेष

77 कौषिक, काठ गोदाम, स्टेशन के पास

78  पटेष्वरी, देवी पाटन, बलरामपुर, उत्तर प्रदेश 

79 योग माया, ओखा स्टेशन के पास गुजरात

80 सहस्त्रचंडी, नागपुर, महाराष्ट्र

81 नयनादेवी, नैनीताल 

82 पूर्णागिरी, टनकपुर, अलमोरा, उत्तराखंड

83 महा त्रिपुर सुन्दरी, फरूखाबाद, उत्तरप्रदेष

84 माता कुरिका देवी, मद्रास

Sabhar :-

Tirth Yatra FB Group

Dwarika Saw

ગિરનારની લીલી પરિક્રમા

કારતક સુદ અગિયારસથી શરૂ થતી ગિરનારની લીલી પરિક્રમા અંગે ની આ પોસ્ટ છે. 

ગિરનાર ની લીલી પરિક્રમા કેમ કરે છે તે વિશે આશરે 24000 વર્ષો પહેલાં એક વાર્તા છે.

લગભગ 30000 વર્ષ પહેલાં, પૃથ્વી પર પૃથ્વીની ગતિ પ્રતિ કલાક 25000 કિ.મી. હતી,

દક્ષિણ ભારતીય સાહિત્યમાં ઉલ્લેખ છે કે તેમાં પર્વત ને પાંખો હતી.

બ્રહ્મા ભગવાન પૃથ્વીની યોજના કરતી વખતે તેઓએ પર્વત ની પાંખો કાપી નાખી જેથી પવનની ગતિ પ્રતિ કલાક 20 થી 100 કિ.મી. થઈ ગઈ. 

તેની બહેનનાં લગ્ન મા હિમાલય જવા માટે ગિરનાર દરિયાની બહાર નીકળ્યો અને સમુદ્રથી માત્ર 50 કિ.મી. દૂર જમીન પર સ્થિર થયો. 

ગિરનાર ને હિમાલય જવા માટે કોઈ શક્ય ન થયું તેથી આગામી ત્રિપુરી પૂર્ણિમા પર માતા પાર્વતી ભગવાન શિવ સાથે ગિરનાર આવ્યા શિવ પાર્વતીના લગ્નમાં સર્વ ભગવાન રૂષિ મુનિ, નવગ્રહ અષ્ટ સિદ્ધિ નવનીધી 52 વીર  64 દેવી 11 જળદેવતા, નવનાગ,  અષ્ટ વસુ, કુબેર ભંડારી તે બધા શિવ પાર્વતી સાથે 4 દિવસ ગિરનાર ની પરિક્રમા મા કરી,

તે સમય દરમિયાન બધા દેવતાઓ ગિરનારના જંગલમાં રહ્યા હતા સને ત્યાર થી આજે પણ કાર્તિક એકાદશી થી કાર્તિક પૂર્ણિમા સુધી તમામ દેવી-દેવતાઓ ગિરનાર પર્વત ના જંગલ ના માર્ગમાં રૉકાણા હતા. 

અસલ તો એનો હેલ્થ જાળવવા ગિરનારના જંગલની લીલોતરી વચ્ચે પદયાત્રા નો જ હશે. પ્રાકૃતિક સંપદાથી માણસ પરિચિત રહી એનું સંવર્ધન કરી જીવન ભર્યું ભાદર્યું બનાવે એ જ હશે. 

પણ આજકાલ પ્લાસ્ટિકનો બેફામ દુરુપયોગ કરી અને વધુ પડતા માણસોનો ધસારો એના મૂળ હેતુઓ થી વિપરીત પ્રકૃતિને નુકસાન કર્તા બને છે. ઉપરાંત હું જોઈ રહ્યો છું થોડા વરસથી કે નિર્ધારિત દિવસથી 4 દિવસ અગાઉ જ લોકો ધસી આવે ને અવ્યવસ્થા ઉભી થઇ જાય.

ગીરનાર પર્વતનો રોચક ઈતિહાસ :

તમે નહિ જાણતા હોય એવી ગીરનાર પર્વતની કેટલીક અજાણી વાતો.

⛰ ગિરનાર પર્વત  ગુજરાતનાં જૂનાગઢ શહેરથી પાંચ કિલોમીટર ઉતરે આવેલ પર્વતોનો સમુહ છે. જયાં સિધ્ધ ચોરાસીનાં બેસણાં છે. આ ગિરનાર પર્વતમાં કુલ પાંચ ઉંચા શિખરો આવેલા છે.

⛰ જેમાં ગોરખ શિખર 3600, અંબાજી 3300, ગૌમુખી શિખર 3120, જૈન મંદિર શિખર 3300 અને માળીપરબ 1800 ફુટની ઉંચાઈઓ ધરાવે છે. જેથી ગિરનાર પર્વત ગુજરાતનો પણ ઉંચામાં ઉંચો પર્વત છે.

ગિરનારના પાંચ પર્વતો પર કુલ થઇને 866 મંદિરો આવેલા છે. પત્થરોનાં બનાવેલ દાદરા અને રસ્તો એક ટોચ પરથી બીજી ટોચ પર લઇ જાય છે. લોકમાન્યતા મુજબ ગિરનારના કુલ 9,999 પગથિયા છે. આજના આર્ટિકલ માં આપણે ગિરનારની પરિક્રમા અને તેના મહત્વ વિશે વધુ જાણીશું.

⛰ સૌ પ્રથમ આવતા ભવનાથ મંદિરમાં શિવની પુજા થાય છે. અહીં ‘નાગા બાવા’ઓ શિવરાત્રી ઉજવવા આવે છે. 4,000 પગથિયા ઉપર પહોંચ્યા પછી પ્રથમ શિખરે પહોંચવા માટે 800 પગથિયા બાકી રહે છે, ત્યારે આવતા સપાટ વિસ્તારમાં જૈન મંદિર પરિસર છે.

⛰ 12થી 16મી સદી વચ્ચે બંધાયેલા આ મંદિરોમાં એક જગ્યા એવી છે, જ્યાં 700 વર્ષના તપ પછી જૈન ધર્મના 22મા તીર્થંકર નેમીનાથ કાળધર્મ પામ્યા હતા. બીજા 2000 પગથિયા પછી અંબા માતાનું મંદિર આવે છે.હિન્દુઓ, જૈનો તેના દર્શને આવે છે અને નવપરિણિત દંપતિઓ આશીર્વાદ લેવા આવે છે.

⛰ છેલ્લા 2000 પગથિયાં માં ડર લાગેછે, પરંતુ શિખર પરથી ભવ્ય દ્રશ્ય જોવા માટે મળે છે. પછી પથરીલો પ્રવાસ ચાલુ રહે છે, 100 પગથિયાં નીચે ઉતરીને 100 પગથિયાં ચડતાં બીજું શિખર આવે છે. છેલ્લે કાળકા માતાનું મંદિર આવે છે, જ્યાં અઘોરી બાવા તેમના શરીરે સ્મશાનની ભભૂતિ લગાવે છે.

⛰ ગિરનારએ જ્વાળામુ્ખી દવારા બનેલો પર્વત છે. જેના ઉપર સિધ્ધચોરાસી સંતોનાં બેસણા છે. સંતો-શુરાઓ અને સતીઓની આ પવિત્ર ભુમિ છે, કે જેના કણ કણમાં આદિ કવિ નરસિંહ મહેતા,સાહિત્યકારો, કવિઓ અને જગવિખ્યાત ગિરના સાવજ(સિંહ) જગ પ્રસિધ્ધ છે.આવી આ ધરતી પર ઘણા વર્ષોથી યોજાતી પરિક્રમા દર વર્ષે યોજાય છે. જેને લોકોની ભાષામાં લીલી પરિક્રમા  કહેવાય છે. ગરવા ગિરનારની ફરતે યોજાતી આ ૩૬ કી.મી. ની ચાર દિવસ પરિક્રમામાં  જુદાજુદા સ્થળોએથીલોકો આવે છે.

⛰ આ પરિક્રમા કારતક સુદ અગીયારસ ( દિવાળી) થી ચાલુ થાય છે અને પૂનમને દિવસે એટલે કે દેવ દિવાળીનાં દિવસે પુર્ણ થાય છે. આ પરિક્રમા કેટલા સમયથી શરૂ છે, એની કોઈ પાક્કી માહિતી નથી પરંતુ અગાઉના સમયમાં ફકત સાધુ-સંતોજ કોઈ પણ જાતનાં સરસામાન લીધા વિના કરતા હતા અને તે દરમિયાન ભજન ભકિત થતી હતી.

⛰ ત્યાર બાદ સમય બદલાતા, આ પરીક્રમા સંસારી માણસો પણ કરવા લાગ્યા જેમાં ભોજન પ્રસાદ થવા લાગ્યો અને સામાજીક સંસ્થાઓ દ્વારા અન્નક્ષેત્ર પણ ચલાવવામાં આવે છે. ગિરનારની આ પરિક્રમા ખૂબ પ્રચલીત છે.

⛰ આ પરિક્રમાનું મહત્વ ખાસતો એટલા માટે વધી જાય છે, કારણકે ગિરનાર માં એક સાથે અલગ અલગ પ્રાંત, રીતરીવાજ અને પહેરવેશનાં લોકોની સંસ્ક્રુતિને જાણવાનો મોકો મળે છે.

⛰ શહેરની તમામ સુખ સુવિધાથી , તમામ તણાવથી દુર પ્રક્રુતિનાં ખોળે અને જંગલની હરિયાળી વચ્ચે  વહેતા ઝરણાઓની સાથે , કલરવ કરતા પક્ષીઓ સાથે પ્રક્રુતિના ખોળામાં જીવનની ભાગદોડથી રાહત મેળવવા તેમજ તમામ પ્રકારનાં દુ:ખ ભુલીને આવનાર સમયમાં   સત્યને પામવા માટે આ પગપાળા પરિક્રમા યોજાય છે.

⛰ તે દરમિયાન કેડીઓ, ધુળીયા રસ્તાઓ, ડુંગરો, નાના મોટા ઝરણાઓ, ખીલેલી વનરાઈ અને કુદરતી સૌંદર્ય જે કાશ્મીરની વાદીઓને યાદ કરાવે છે. જે યાત્રિકોને મંત્રમુગ્ધ કરે છે અને આશરે ૩૬ કી.મી.નો પગપાળા રસ્તો કયારે પુર્ણ થઈ જાય છે અને થાક પણ કયાં ગાયબ થઈ જાય છે તે ખબર પડતી નથી.

⛰ યાત્રાનાં છેલ્લા દિવસે એટલેકે કારતક સુદ પૂનમે દેવ દિવાળીએ બધા યાત્રિકો ભવનાથ તરફ વળે છે. આમ આ યાત્રાનાં ઘણા  યાત્રિકો ગિરનાર ચડે છે. અને ત્યાં બિરાજમાન બધા દેવસ્થાનોનાં દર્શન કરે છે. તે સિવાયનાં યાત્રિકો ભવનાથ મહાદેવનાં દર્શન કરીને ત્યાંથી દામોદર કુંડમાં સ્નાન કરીને આ યાત્રા પુર્ણ કરે છે.

⛰ આમ આ કારતક સુદ અગીયારસથી શરૂ થતી યાત્રા દેવ દિવાળીએ શારિરીક ક્ષમતાની કસોટીરૂપ પરિક્રમા પુરી થાય છે.

⛰ 15મી સદીના કવિ નરસિંહ મહેતા દામોદર કુંડમાં સ્નાન કરતા હતા અને તેમના મોટા ભાગના પ્રભાતિયાં તેમણે અહીં રચ્યા હોવાનું મનાય છે. પાંચ શિખરો પર આવેલા મંદિરોને જોડતાં પથરીલા માર્ગ પર આગળ વધતાં હિન્દુ ધર્મના વિવિધ સંપ્રદાયના અસંખ્ય મંદિરો જોવા મળે છે.

⛰ તમામ ધર્મોના સ્થપત્યો અહીં જોવા મળે છે. મને તો ગિરનાર એટલે સર્વ ધર્મના મિલન ની જગ્યા જ લાગે.જીવનમાં એકવાર ગિરનારના દર્શન અવશ્ય કરજો.અને આવનારી પેઢીને આપણાં અતુલ્ય વારસા થી માહિતગાર કરજો.

નમીએ ગિરનાર, તુને વંદીએ ગિરનાર :

◆ ગીરનાર ની પરિક્રમા ◆

ગિરનારએ અગ્નિકૃત પર્વત છે.

જેના ઉપર સિધ્ધચોરાસી સંતોનાં બેસણા છે. સંતો-શુરાઓ અને સતીઓની આ પાવનકારી ભુમિ છે, કે જેના કણ કણમાં આદિ કવિ નરસિંહ મહેતા,સાહિત્યકારો, કવિઓ અને જગવિખ્યાત ગિરના સાવજની જગપ્રસિધ્ધીની મહેક પ્રસરી રહી છે.

આવી આ ધરતી માથે ઘણા વર્ષોથી યોજાતી પરિક્રમા દર વર્ષે યોજાય છે. જેને લોકભાષામાં પરકમ્મા અને લીલી પરકમ્મા પણ કહેવાય છે.

ગરવા ગિરનારની ફરતે યોજાતી આ ૩૬ કી.મી. ની ચાર દિવસ પરિક્રમામાં જુદા જુદા સ્થળોએથી ભકતો આવે છે.

આ પરિક્રમા કારતક સુદ અગીયારસે ચાલુ થાય છે અને પૂનમને દિવસે એટલે કે દેવ દિવાળીનાં દિવસે પુર્ણ થાય છે. આ પરિક્રમા કેટલા સમયથી શરૂ થઈ તેનો પાકો સમય મળતો નથી પરંતુ અગાઉના સમયમાં ફકત સાધુ-સંતોજ કોઈ પણ જાતનાં સરસામાન લીધા વિના કરતા હતા અને તે દરમિયાન ભજન ભકિત થતી હતી. ત્યાર બાદ સમય બદલાતા, આ પરીક્રમા સંસારી માણસો પણ કરવા લાગ્યા જેમાં ભોજન પ્રસાદ થવા લાગ્યો અને સામાજીક સંસ્થાઓ દ્વારા અન્નક્ષેત્ર પણ ચલાવવામાં આવે છે. ગિરનારની આ પરિક્રમા સ્વયંભુ છે.

આ પરિક્રમાનું મહત્વ ખાસતો એટલા માટે વધી જાય છે, કારણકે આવા ધાર્મિક સ્થળે એક સાથે અલગ અલગ પ્રાંત, રીતરીવાજ અને પહેરવેશનાં લોકોની સંસ્ક્રુતિને જાણવાનો મોકો મળે છે. શહેરની તમામ સુખ સુવિધાથી દુર પ્રક્રુતિનાં ખોળે અને જંગલના ઘટાટોપ વનરાઈની વચ્ચે ખળખળ વહેતા ઝરણાઓની સંગાથે સુમધુર કરતા પક્ષીઓનાં કલરવ સાથે પ્રક્રુતિની ગોદમાં જીવનનાં ત્રિવિધ તાપથી રાહત મેળવવા તેમજ તમામ પ્રકારનાં દુ:ખ ભુલીને આવનાર સમયમાં બને તેટલું યથા શક્તિ પુણ્યનું ભાથુ બાંધવા માટે પરમ સત્યને પામવા માટે આ પગપાળા પરિક્રમા યોજાય છે.

તે દરમિયાન કેડીઓ, ધુળીયા રસ્તાઓ, ડુંગરો, નાના મોટા ઝરણાઓ, સોળેકળાએ ખીલેલી વનરાઈ અને કુદરતી સૌંદર્ય જે કાશ્મીરની વાદીઓને યાદ કરાવે છે. જે યાત્રિકોને મંત્રમુગ્ધ કરે છે અને આશરે ૩૬ કી.મી.નો પગપાળા રસ્તો કયારે પુર્ણ થઈ જાય છે અને થાક પણ કયાં ગાયબ થઈ જાય છે તે ખબર પડતી નથી.

◆ પરિક્રમાનાં સ્થળ ◆

જૂનાગઢ શહેરથી ૫ કી.મી. દુર ગરવા ગિરનારની ગોદમાં કારતક સુદ અગીયારસે સવારથી જ ભવનાથ તળેટીમાં યાત્રિકો ભેગા થઈ જાય છે. તેજ દિવસે મધરાતે રૂપાયતનથી સંતો-મહંતો, જિલ્લા વહીવટી અધિકારીઓ અને અનેક અગ્રણીઓ સાથે અસંખ્ય ભક્તોની હાજરીમાં દિપ પ્રગટાવીને બંધુકનાં ભડાકા સાથે પરિક્રમાનો પ્રારંભ થાય છે.

બીજા દિવસે આ કામણગારી ધરાને ખુંદતા પ્રક્રુતિને નિહાળતા અને આનંદ પ્રમોદ કરતા પગપાળા પંથ કાપતા જાય છે. દિવસ દરમિયાનનો થાક પ્રથમ દિવસે થોડો ઓછો લાગે છે. અને બપોરનાં ભોજન માટે બધા યાત્રિકો પોતપોતાની રીતે જમવાનુ બનાવીને તૂપ્ત થાય છે. આમ બીજા દિવસે રાત્રિ રોકાણ જીણાબાવાની મઢીએ થાય છે. યાત્રિકો માટે આ પ્રથમ વિસામો છે. અહીં શરૂઆતમાં વડલીવાલા માતાજીની જગ્યા આવેલી છે. તે પછી જીણાબાવાની મઢી આવે છે. અહીં નવાબી કાળમાં જીણાબાવા નામનાં સંત ધુણી ધખાવીને રહેતા હતાં.

જેના નામ ઉપરથી આ સ્થળનું નામ પડયુ છે. પહેલા તો અહીં એક ઝુંપડી જ હતી. આજે તો અહીં ભગવાન શિવનું મંદિર અને જીણાબાવાનો ધુણો પણ આવેલો છે. આડે દિવસે કોઈ પણ માણસ જોવા ન મળે ત્યાં લાખો માણસો સાથે રાત્રિ રોકાણ કરે છે. આ દરમિયાન ઘણીબધી સામાજીક સંસ્થાઓ દ્વારા અન્નક્ષેત્ર ચાલે છે. આમ તેરસનાં દિવસે ભગવાન સુર્યનારાયણનાં પ્રથમ કિરણો ધરતી ઉપર પડતાની સાથે જ બધા ચાલવાનું શરૂ કરે છે.

ત્રીજા દિવસે સવારથી જ નવી તાજગી સાથે યાત્રિકો જય ગિરનારી, જય ભોલેનાથ, હર હર મહાદેવ, જય ગુરૂદત જેવા નારા લગાવતા લગાવતા આગળ વધે છે. બપોરનો સમય થતા યાત્રિકો સાથે લાવેલો નાસ્તો કરે છે અથવા તો રસોઈ બનાવે છે. અને સાંજ પડતા જ જંગલનાં ગીચ ઝાડી હોવા છતાં ગમે ત્યાં જગ્યા મેળવીને પડાવ નાખે છે. આમ ત્રીજા દિવસનું રાત્રિ રોકાણ માળવેલા થાય છે. આ સ્થળ ગિરનારનાં જંગલનાં મધ્યમાં આવેલુ અતિ રમણીય છે.

અહીં ખૂબજ ઉચી વેલો થાય છે. જયાં દિવસનાં સુર્યના કિરણો પણ પહોંચી શકતા નથી અને તેથીજ તેનુ નામ માળવેલા પડયું છે. જયાં પણ રાત્રે ભજનીકો દ્વારા ભજન અને રાસમંડળીની જમાવટ થાય છે. આમ યાત્રિકો પોતાનો થાક ભક્તિમય અને કુદરતી સૌંદર્યથી ભરપુર જગ્યાએ ઉતારે છે. આમ ચૌદશની સવારે બધા ત્યાંથી ચાલવાનું શરૂ કરે છે.

ચોથા દિવસે સવારે યાત્રિકોની વણજાર માળવેલાથી નીકળીને ગિરનારની પુર્વમાં થઈને દક્ષિણ તરફ વળે છે. અને ધીરે ધીરે ચાલતા વિસામો લેતા આગળ વધે છે. આ દિવસે યાત્રા અંતિમ ચરણ હોવાથી શારિરીક રીતે અશક્ત વૂધ્ધ યાત્રિકો વિસામો લેતા લેતા ધીમે ધીમે આગળ વધતા હોય છે. અને સાંજનાં સમયે આવે છે બોરદેવી. આમ પરિક્રમાનું ચોથા દિવસનું અને છેલ્લા દિવસનું રાત્રિ રોકાણ આવે છે. રળીયામણા અને મનોહર એવા આ બોરદેવી માતાજીની જગ્યામાં જયાં ગાઢ જંગલ છે ત્યાં બોરદેવી માતાજીનું શિખરબંધ મંદિર આવેલુ છે.

આ મંદિરના મહંત શ્રી રામનારાયણદાસ ગુરૂ શ્રી જનાર્દનદાસજીનાં જણાવ્યા મુજબ સ્કંદપુરાણમાં આ જગ્યાનો ઉલ્લેખ જોવા મળે છે. તે મુજબ શ્રી ક્રુષ્ણનાં બહેન સુભદ્રાના અને અર્જુનના લગ્ન અહીં થયેલ છે. જગદંબા માં અંબિકા માતાજી અહીં બોરડીમાંથી પ્રગટ થયેલ છે તેથી આ સ્થળનું નામ બોરદેવી પડેલ છે તેવી લોકવાયકા છે. જેની એક તરફ પાણી અને બીજી તરફ ગઢ ગિરનારની લીલી વનરાઈઓ જીવનનો તમામ થાક ઉતારી નાખે છે. આમ બોરદેવ માતાજીનાં દર્શન કરીને રાત્રિની મીઠી નિંદર માણી બધા સવારનાં યાત્રાનો પંથ આગળ કાપવાનો ચાલુ કરે છે.

યાત્રાનાં છેલ્લા અને પાંચમા દિવસે એટલેકે કારતક સુદ પૂનમે દેવ દિવાળીએ બધા યાત્રિકો ભવનાથ તરફ વળે છે. આમ આ યાત્રાનાં ઘણા ખરા યાત્રિકો ગિરનાર ચડે છે. અને ત્યાં બિરાજમાન બધા દેવસ્થાનોનાં દર્શન કરે છે. તે સિવાયનાં યાત્રિકો ભવનાથ મહાદેવનાં દર્શન કરીને ત્યાંથી દામોદર કુંડમાં સ્નાન કરીને આ યાત્રા પુર્ણ કરે છે. આમ આ કારતક સુદ અગીયારસથી શરૂ થતી યાત્રા દેવ દિવાળીએ શારિરીક ક્ષમતાની કસોટીરૂપ પરિક્રમા પુરી થાય છે...

ગિરનાર પરિક્રમા ની 25 રોચક વાતો :

આજે પણ અનેક વિભૂતિઓ આ ગિરનારની ગુફાઓમાં અત્માધ્યાનમાં લીન રહી કરી રહ્યા હોવાનું જાણવા મળેલ છે, જેની ઉંમર ૧૦૦-૨૦૦-૩૦૦ એમ સેંકડો વર્ષની પણ હોય છે. જૈન ગ્રંથો તથા અન્યધર્મગ્રંથોમાં પણ યક્ષાદિ અનેક આત્માઓ ગિરનારમાં વસતા હોવાનો ઉલ્લેખ આવે છે.

ગરવાગઢ ગિરનારના પહાડોમાં અનેક ગુફાઓ અને ગુપ્તસ્થાનો છે, જેના કારણે ગિરનાર ઘણા સ્થાને ખૂબ પોલો હોવાનું જણાય છે. આ પર્વતોમાં અનેક સંતો, મહંતો, સિદ્ધો, યોગીઓ, અનેક અઘોરીઓ અને મહાત્માઓએ વસવાટ કરી અનેક સાધનાઓને સિદ્ધ કરેલ છે.

૧. જુનાગઢના ગોરજી કાંતીલાલજીના કહેવા પ્રમાણે જુનાગઢના કેટલાક ભાઈઓએ ગધ્ધેસિંહના ડુંગરમાં જઈ ગધૈયાના સિક્કાઓ એકઠા કરી ગાંસડી બાંધીને બોરદેવીના મુકામે આવ્યા, તે વખતે બોરદેવીમાં ઉપસ્થિત બાવાને તેઓએ હેરાન કર્યો તેથી બાવાનો ક્રોધ આસમાને ચડતાં કેટલાક તો ગાંડા થઇને ત્યાંને ત્યાં જ મૃત્યુ પામ્યા, કેટલાક ભાગી છુટતાં રસ્તામાં મૃત્યુ પામ્યા અને કેત્લાકતો જુનાગઢમાં પહોચ્યાં પછી મૃત્યુ પામ્યા હતાં.આ સંતો, મહંતો, સિદ્ધો, યોગીઓ તથા યક્ષાદિ આત્માઓની અનેક વાર્તાઓ અને ચમત્કારોની વાતો આજે પણ લોક્મુખથી જાણવા મળે છે, જેમાંથી કેટલીક વાતો અહીં જણાવેલ છે.

૨. ગોરજી કાંતીલાલજી કહેતા કે ગિરનાર ઉપર પથ્થર ચટ્ટીની જગ્યામાં રહેતા હરનાથગર નામના અઘોરીએ એકવાર કોઈ બ્રાણના પુત્રને ઉપાડી લાવીને તેનું ભક્ષણ કર્યું હતું. તે બ્રાણ પુત્રને શોધતાં શોધતાં ગિરનાર ઉપર આવ્યો પરંતુ પુત્ર ન મળવાથી અત્યંત દુઃખી હૃદયે તે ગિરનારના અધિષ્ઠાયક દેવોને પ્રાર્થના કરે છે. બ્રાણના આક્રંદથી તુષ્ટ થયેલ વરદત્ત શિખરના અધિષ્ઠાયક દેવ જાગૃત થયા, તેમની સહાયથી પેલો બ્રાણપુત્ર પુનઃ જીવિત થયો અને અધિષ્ઠાયક દેવે તે અઘોરીને લાકડી વડે ખૂબ માર મારતાં તે અઘોરી લંગડો થઇ ગયો, ત્યારબાદ ઘણા અઘોરીઓ ગિરનાર છોડીને ચાલ્યા ગયા.

૩. ગિરનારના શ્રી નેમિનાથ દાદાની પૂજા કરનાર આરાધક આત્માઓ ધન્ય બની જાય છે, અરે!! બાલ બ્રહ્મચારી નેમિપ્રભુના દર્શન-પૂજનથી કેટલાય આરાધકોએ વાસનાઓનું વમન થતું હોવાનો અનુભવ કર્યો છે, આજે અનેક મુમુક્ષુ આત્માઓ દિક્ષાપૂર્વે શ્રીનેમિપ્રભુ તથા દીક્ષા કલ્યાણકભૂમિના દર્શન-પૂજન-સ્પર્શન દ્વારા સંયમ અંગીકાર કરવામાં નડતાં અંતરાયોને તોડવા માટે સમર્થ બને છે. કેટલાય આત્માઓ આ ગિરનારની ભક્તિ કરી બ્રહ્મચર્યવ્રત અંગીકાર કરી આત્મારાધનામાં લીન બન્યા છે.

૪. એક સાધક આત્મા ગિરનારના અમિઝરા પાર્શ્વનાથ ભગવાનના ભોંયરામાં સાધના કરવા અનેકવાર આવતાં હતા, ત્યારે એક રાત્રીએ ભોંયરામાં જાપ-ધ્યાનની આરાધનામાં લીન હતા અને ભોંયરાનો દરવાજો પૂજારી બહારથી બંધ કરી ગયા હતા ત્યારે આકાશ્માર્ગેથી એક દિવ્યપ્રકાશનો પૂંજ ભોંયરામાં ઉતરતો જોયો અને થોડીવાર તે પ્રકાશના પૂંજમાંથી બે ચારણમુનીઓ અવતરતાં દૃશ્યમાન થયા, થોડીવાર અમિઝરા પાર્શ્વનાથ ભગવાનની ભક્તિ કરી ત્યારબાદ તે ચારણમુનીઓ અત્યંત તેજગતિએ આકાશ ભણી ગમન કરતાં નિહાળ્યા હતા.

૬. રાજનગર – અમદાવાદથી એક આરાધક પરિવાર સંઘ લઈને ગિરનારમંડણ શ્રી નેમિનાથ પ્રભુજીને આભૂષણ ચઢાવવા આવ્યો ત્યારે અઢાર અભિષેકના દિવસે શ્રી નેમિનાથ દાદાના આખા દેરાસરની છતમાંથી મોટા મોટા ટીપાં પડે તે રીતે અમિઝરણાં થયા હતા. વળી શ્રી નેમિપ્રભુની પ્રતિમાને ત્રણવાર અંગલુંછણા કરવા છતાં જયારે અમિઝરણાં ચાલુ જ રહ્યા ત્યારે સૌએ તેવા ભીના પ્રભુજીની જ પૂજા કરી હતી.,

૭. ગિરનાર ઉપરની શ્રી પ્રેમચંદજીની ગુફામાં ઘણા મહાત્માઓએ ધ્યાન ધરેલ છે, શ્રી પ્રેમચંદજી મહારાજ યોગ વિદ્યામાં પ્રવીણ હતા. એકવાર પોતાના ગુરુભાઈ શ્રી કપુરચંદજીને શોધવા માટે તેઓ ગિરનારની આ ગુફામાં આવીને રહ્યા હતા. શ્રી કપુરચંદજી મહારાજ પાસે અનેકરૂપને ધારણ કરવાની તથા એક સ્થળેથી બીજા સ્થળે ઉડી જવાની આકાશગામિની વિદ્યા હતી.

૮. સં. ૧૯૪૩ માં ગિરનાર ઉપર એક યોગી એક પ્રબુદ્ધ લેખકને પોતાની ગુફાનું પાષાણનું દ્વાર ખોલીને અંદર લઇ ગયેલા ત્યારબાદ તે લેખક અનેકવાર તે સ્થળે જઈને તે દ્વારની તપાસ કરતાં, પરંતુ ત્યાં ખડકની શિલા સિવાય બીજું કાઈ નહોતું મળતું.

૯. એકવાર કેટલાક આરાધકો શ્રી નેમિનાથ દાદાની દેરાસરની બહારની ધર્મશાળાની રૂમોમાં જાપની આરાધના કરી રહ્યા હતાં. ત્યારે શ્રી નેમિપ્રભુના જિનાલયમાંથી એકધારો ઘંટનાદ સંભળાતો હતો.

૧૦. કેટલાક સાધ્વીજી ભગવંતો શ્રી નેમિનાથ ભગવાનનું દેરાસર માંગલિક થયા બાદ બહાર રહેલા શાસનઅધિષ્ઠાયિકા અંબિકાદેવીની દેરી પાસે આરાધના કરી રહ્યા હતા ત્યારે દાદાના દરબારમાંથી લગભગ પોણા કલાક સુધી સતત નૃત્યોના નાદ અને ઝાંઝરના-ઝમકારના દિવ્યધ્વનિનું ગુંજન સંભળાતું હતું.

૧૧. વિ.સં. ૨૦૩૧ ના કારતક માસમાં એક આરાધક આત્માએ ખુબ ભાવપૂર્વક શ્રી નેમિનાથ ભગવાનની પ્રતિમાને પ્રક્ષાલ કર્યો પછી અંગલુંછણા વગેરેથી બધું કોરું કરી દેવા છતાં જયારે પૂજા કરવા ગયા ત્યારે પ્રભુજીના ચરણકમલમાંથી લગભગ ચારેક વાટકી ભરાય તેટલું દિવ્યસુગંધી નવણજલ ઝર્યું હતું.

૧૨. આ ગિરનારની ઔષધીના અચિંત્યપ્રભાવથી છેલ્લા સેંકડો વર્ષોમાં અનેક મહાપુરુષો આકાશગમન દ્વારા તીર્થયાત્રા કરતાં હતા.

૧૩. એકવાર એક યોગીપુરૂષને જીવતાં સળગાવી દેવામાં આવ્યા હોવા છતાં તે મહાત્માએ ભડભડ બળતાં અગ્નિમાંથી સહજતાપૂર્વક બહાર નીકળીને કલકત્તાના અંગ્રેજ ગવર્નરને આશ્ચર્ય પમાડી દીધા હતાં.

૧૪. ગિરનારની ગુફામાં વસતાં નાગાબાવાઓ મહાશિવરાત્રિના મેળાના અવસરે અનેકવિધ અકલ્પનીય યોગના દાવો દ્વારા સૌને આશ્ચર્યમુગ્ધ કરતાં હોય છે. આજે પણ એવા ઘણા અઘોરીઓ ગિરનારની ગુફામાં વસે છે જે મહાશિવરાત્રિના મેળાના અવસરે ભવનાથ મંદિરના દર્શનાર્થે આવે છે પછી મૃગીકુંડમાં સ્નાન કરવા પડે છે અને પાછા બહાર નીકળતા જોવા મળતા નથી (પ્રાયઃ! સુક્ષ્મ શરીર કરીને ચાલ્યા જતાં હોવાનો સમભાવ છે.

૧૫. ઈ.સં. ૧૮૮૯-૧૮૯૦ માં વંથલી તાલુકાના સેલરા ગામના એક આહિરના પુત્રને તેના ખેતરમાંથી આકાશમાર્ગે આવેલા કોઈ સાધુ પોતાની પાછળ તે બાળકને ઉપાડીને ગિરનાર ઉપર લઇ જતા હતા, એક ગુફામાં ત્રણ દિવસ રાખીને પાછો મુકી જતા હતાં ત્યારે પોલીસ તપાસ થતી પરંતુ તે વખતના નવાબ રસુલખાને હવે આ છોકરો સહિસલામત પાછો આવી ગયો હોવાથી તે સાધુઓની શોધ કરવા માટે વિશેષ ઊંડા ઉતરવાની જરૂર નથી તેવું કહીને તપાસ બંધ કરવા માટે આજ્ઞા કરી હતી.

૧૬. એકવાર એક બાવાએ જંગલમાં કોઈ રસકુપિકાની શોધ કરીને તેમાંથી રસ લઈને એક તુંબડીમાં ભરી દીધો હતો, રાત્રે કોઈ સોનીને ત્યાં રોકાણ કરી બીજા દિવસે સવારે ઉઠીને તે પોતાના રસ્તે ચાલી નીકળતો હતો. સોનીના ઘરમાં જ્યાં જ્યાં તુંબડીમાં રહેલા રસના છાંટા હતા તે તે વસ્તુઓ સોનાની બની ગઈ હતી. આ ઘટનાનો ખ્યાલ આવતાં સોનીએ તાત્કાલિક તે બાવાને શોધવાના પ્રયત્નો કર્યા પરંતુ તે બાવાનો કોઈ પત્તો ન લાગ્યો.

૧૭. મહાદુઃખમય એવા સંસારમાં રોગથી પીડાતા કોઈ માણસે આપઘાત કરવા અંબાજીની ટૂંકથી પડતું મુક્યું પરંતુ નસીબજોગે કોઈ હરડેના ઝાડ પાસે પડવાથી તે થોડો સમય ત્યાંજ પડ્યો રહેવાથી હરડેના ઝાડની અસરથી તેને વારંવાર સંડાસ જવાનું થતાં તેનો બધોજ રોગ દૂર થઇ ગયો. આ વાત તેણે જુનાગઢના તે વખતના ગોરજી લાધાજી જયવંતજીના ગુરૂને કરી ત્યારે તેમણે પણ તે હરડે લાવીને નવાબ સાહેબની દવામાં ઉપયોગ કર્યો. ટૂંક સમયમાં નવાબ સાહેબનો દીર્ઘકાલીન રોગ પણ ગાયબ થતાં તે તંદુરસ્ત સ્વાસ્થ્યને પામ્યા હતાં.

૧૮. એકવાર કેટલાક યાત્રિકો ગિરનારમાં ભૂલા પડ્યા ત્યારે કોઈ યોગીની ગુફા પાસે આવી પહોચ્યાં હતા. યોગી મહાત્માએ તેમને સાંત્વન આપીને કોઈ ઝાડના પાંદડાઓ ખાવા આપ્યા. તે પાંદડા તેમને પાપડ જેવા લાગ્યા અને તેનાથી તેમની ભૂખનું શમન થઇ ગયું. ત્યારબાદ તેમની ઉપર પાટા બાંધીને કોઈક રસ્તે છૂટા મૂકી દીધા ત્યારે તે સ્વાભાવિક જ પોતાના સ્થાન ઉપર પાછા પહોચી ગયા હતાં. બીજા દિવસે જયારે તે યાત્રિકોએ તે ગુફાની શોધ કરી ત્યારે તેમને તે સ્થાન જોવા ન મળ્યું.

૧૯. એકવાર એક કઠીયારાએ રતનબાગમાં કોઈ વાંદરાને કુહાડી મારી, તે કુહાડી જોગાનુજોગ કોઈ કુંડમાં પડવાથી સોનાની થઇ ગઈ, તે સ્થાનની ચોક્કસ નિશાની રાખીને તે કઠીયારો બીજે દિવસે તે સ્થાન શોધવા લાગ્યો ત્યારે પોતાની કરેલી નિશાની ન મળતાં તે રસ્તામાં ભૂલો પડી ગયો હતો.

૨૦. કાળી ટેકરીની આગળની ટેકરીને વલ્મિકી ઋષિની ટેકરી કહે છે. તે સ્થાનની આગળ જટાશંકર જવાનો રસ્તો આવે છે, તે માર્ગમાં પ્રથમ ‘પુતળીઓ ગોળો’ નામની જગ્યા આવે છે. તે સ્થાન ઉપર ચોખાના આકારના પથરાઓ જોવા મળે છે.

૨૧. ગબ્બર અથવા ગધ્ધેસિંહનો ડુંગર પાંચમીટૂંકના નૈરૂત્યખૂણામાં છે, ત્યાં શાશ્વતી પ્રતિમાઓ છે પરંતુ તેમાં કુંજ દ્રુહ નામનો ઝરો છે તેને તાંતણીયો ધરો પણ કહેવાય છે. આ ધરામાં રતનબાગમાંથી શુદ્ધ નિર્મળ જળ આવે છે અને અગાધ હોવાથી તેનો કોઈ પાર આવતો નથી તેથી તે શાશ્વતી પ્રતિમાના સ્થાન સુધી કોઈ પહોંચી શકતું નથી. આ તાંતણીયો ધરો બીલખા તરફ થઈને હોજતને મળે છે.

૨૨. ગબ્બર અને દાતારના ડુંગરની વચ્ચે નવનાથ, ૮૪ સિદ્ધની ટેકરી છે, તેને હાલ ટગટગીઆનો ડુંગર કહે છે. આ ટગટગીઆના ડુંગરથી રત્નેસર અને ત્યાંથી કાળીના મુકામે જવાય છે. આ ડુંગરમાં પૂર્વે ઘણા અઘોરીઓ રહેતા હતાં.

૨૩. ગિરનારમાં એવી વનસ્પતિ છે જેના મુળિયાને રાંધીને ખીચડી બનાવીને ખાવાથી છ-છ માસ સુધી માણસની ભૂખ ખલાસ થઇ જાય છે.

૨૪. ગિરનારના સહસાવન તરફના પોલા આંબાના વૃક્ષ પાસે એક ઝરણું વહેતું હતું. એક માણસ તે ઝરણાનું પાણી લેવા નીચે વળીને પાછો ઉભો થાય છે ત્યારે એક મહાકાય માનવ જેવી આકૃતિ તેની સામે જોઇને અટ્ટહાસ્ય કરી રહી હતી. તે દૃશ્ય જોઇને પેલો માણસ ગભરાટ સાથે ત્યાંથી ભાગી છુટ્યો હતો.

૨૫. ગિરનારના માર્ગમાં આવેલા દામોદરકુંડના પાણીમાં નાંખવામાં આવેલા હાડકાં આપમેળે ઓગળી જાય છે અને તેમાં ભસ્મ નાંખવામાં આવે તો પણ તે પાણી શુદ્ધનું શુદ્ધ જ રહે છે.

૨૬. ગિરનારમાં એવી વનસ્પતિ છે જેમાંથી દુધ નીકળે છે. તે દુધના ૩-૪ ટીપાં આપણા સાદા દુધમાં નાંખવામાં આવે તો પાંચ જ મિનીટમાં તે દહીં બની જાય છે.

दिल्ली से कश्मीर ट्रेन यात्रा

#श्रीनगर #डलझील  दिल्ली से  कश्मीर तक की डल झील तक की  यात्रा  सिर्फ #630₹ रुपये मे , जी हाँ आपने सही पढ़ा, अगर कोई मित्र भारत के  स्वर्ग कश्मीर  की सोलो  यात्रा करना चाहता है तो ये पोस्ट आपके काम की है, आप दिल्ली से सिर्फ 630 व 780 रुपये मे आप श्री नगर की डल झील तक पहुँच सकते है, लेकिन ये सलाह सिर्फ सोलो मित्रों के लिए है फैमिली वालों के लिए नहीं है, ferbury के बाद आप फैमिली सहित भी जा सकते हैं,ये यात्रा  आप शुरू कीजिये  नई दिल्ली station से यहाँ से  आप (12445)उत्तर संपर्क क्रांति एक्स्प्रेस  मे बैठिये ये ट्रेन रात्रि मे 8:50 pm मे चलती है  , यहाँ से आप माता वैष्णों देवी कटरा(SVDK) का टिकट कराइये, जिसका चार्ज स्लीपर birth का चार्ज 395₹ है लेकिन आपको श्रीनगर जाने के लिए उधमपुर station मे उतरना है  ये ट्रेन सुबह 7:15  मे उधमपुर पहुंचती है,किसी भी ट्रेन का dierect ticket उधमपुर तक का इस समय नहीं हो रहा, लेकिन stopage है हर ट्रेन रुकती है , आप किसी भी ट्रेन से किसी भी सहर से  उधमपुर तक पहुँच सकते है, या फ़िर जम्मू से कोई भी ट्रेन से उधमपुर आ जाइये, station मे  उतरने  के बाद station के बाहर से आपको छोटी बसें मिल जायेगी  जो की उधमपुर के बस स्टैंड तक जाती हैं, जिसका चार्ज 20 रुपये है और 10 मिनट लगते हैं, यहाँ पर आपको MH चौक उतरना है, आप बस स्टैंड भी जा सकते हैं, MH चौक से आपको बनिहाल जाने वाली बसें मिल जायेगी जो की 150 रुपये 1 व्यक्ति के लेती हैं, तो आप shareing taxi ले सकते हैं इसी MH चौक से, taxi वाला या traveller वाला आपसे 300 रुपये लेगा बनिहाल रेल्वे station  tak का,  उधमपुर से बनिहाल की दूरी 88km है जो की 2:50se 3 घंटे मे पूरी होती है, 11 बजे तक आप बनिहाल रेल्वे station पहुँच जाओगे, बनिहाल पहुँचने के बाद आप DMU ट्रेन का यानी की लोकल ट्रेन का टिकट लीजिये श्रीनगर  तक का जिसका चार्ज है सिर्फ 45 ₹रुपये, ये ट्रेन सुबह 11:30 मे चलती है श्री नगर के लिए, ये ट्रेन आपको 1:30 बजे श्री नगर पहुँचा देगी,श्रीनगर station पहुँचने के बाद आपको सिर्फ 20 रुपये मे डल झील जाने का साधन मिल जायेगा, जिसमे 30 मिनट time लगेगा, जो की आपको ठीक डल झील के सामने उतारेगा, इस पूरी यात्रा मे आपका 630₹ से लेकर के 780₹ के बीच मे खर्च आयेगा, लास्ट की फोटो मे मैंने बनिहाल रेल्वे स्टेशन के ट्रेन के time table की फोटो share की है🙏🙏🙏 धन्यवाद

केदारनाथ यात्रा

केदारनाथ से सम्बंधित अधिक से अधिक प्रश्नों के उत्तर इस पोस्ट के माध्यम से आप तक पहुंचे ।

■◆ पहला विकल्प :-

आप देश के किसी भी शहर से आ रहे है आपको हरिद्वार या ऋषिकेश तक आना है, यहां तक आने के लिये आप बस और ट्रेन का विकल्प ले सकते है, इससे आगे की यात्रा आप बस से कर सकते है, जिसके लिए आप हरिद्वार पहुंचते ही मुख्य बस अड्डे से शाम को ही अपनी सीट केदारनाथ के लिए बुक करा सकते है जिसके लिए आपको सोनप्रयाग का टिकट मिलेगा, सुबह बस के चलने का समय मालूम कर निश्चिन्त होकर हर की पौड़ी पर गंगा स्नान और गंगा आरती का आनंद लेकर रात्रि विश्राम करें, सुबह अपनी बस पकड़े और यात्रा का श्रीगणेश करें, यह बस आपको बीच में चाय नाश्ता व लंच के लिए स्टॉपेज देती है और आप शाम 5 बजे तक केदारनाथ हेतु सोनप्रयाग पहुंच जाते है । सोनप्रयाग से केदारनाथ की जानकारी पोस्ट में आगे मिलेगी ।

■◆ दूसरा विकल्प - अपने वाहन से (कार या बाइक से) आप यह यात्रा कर सकते है, आप 4, 6, 8 लोगों के ग्रुप में बाइक से इस यात्रा को कर सकते है जिसमें बेहद आनंद है, आप हरिद्वार तक बस या ट्रेन से आये है लेकिन आगे का सफर आप बाइक से करना चाहते है तो आपको ऋषिकेश से बाइक या स्कूटी प्रतिदिन के हिसाब से रेंट पर मिल जाएगी ये भी विकल्प है, अब आगे इस यात्रा में आप अपनी मर्जी से दृश्यों को अपने कैमरे या मोबाइल में कैद करते हुए पहाड़ो, घाटियों, झरनों के मनोरम दृश्यों के साथ चाय की चुस्कियों का लुत्फ लेते हुए इस दूरी को कवर कर सकते है जिसके लिए आप बाइक से हो या अपनी गाड़ी से हरिद्वार से सुबह जल्दी ही फ्रेश होकर सुबह 5 बजे निकल ले, ऋषिकेश से 70 किमी की दूरी देवप्रयाग संगम पर पहला ब्रेक ले और भागीरथी व अलकनंदा के पावन संगम स्नान का पुण्य लाभ ले, यहाँ से आप बाबा केदार के लिए जल भी ले सकते है जिसके लिए यहां घाट के ऊपर ही कैन मिल जाती है या आप घर से लेकर जा सकते है, घाट से ऊपर आकर चाय नाश्ता करें फिर यहां से आप 46 किमी आगे माता धारी देवी के दर्शन करें, दर्शन बाद आप यहां लंच कर सकते है, यहां से 20 किमी रह जाता है रुद्रप्रयाग, यहां भी लंच कर सकते है, यहीं से केदारनाथ के लिए आपको बाएं जाना है अर्थात सोनप्रयाग, जो कि लगभग 72 किमी रह जाता है और यहीं से ही दाएं आप बद्रीनाथ जी के लिये मार्ग चुन सकते है ।

अब आप लगभग शाम 5 से 6 तक सोनप्रयाग पहुंच जाएंगे, बाइक को पार्किंग में लगा दे, शुल्क 100 रुपये है, यहीं आप बजट के अनुसार होमस्टे या कमरा लेकर भोजन उपरान्त रात्रि विश्राम करें, (आप सोनप्रयाग से 2 किमी पहले सीतापुर में भी रूक सकते है अच्छी व्यवस्था मिल जाएगी), जैसा आपको उचित लगे, अगले दिन सुबह जल्दी उठकर आप यहां अपने सामान की सुरक्षा हेतु होटल या गेस्टहाउस मालिक से बात कर रूम छोड़कर अपना सामान जमा कराए या आपको अगर रूम ही सही लग रहा हो तो रूम को ही अपने पास रखे, यहाँ से थोड़ा जल्दी निकलकर आप पैदल भी 15 से 20 मिनट में टैक्सी स्टैंड सोनप्रयाग बड़े पुल तक पहुंच सकते है, यहीं से आपको गौरीकुंड के लिए टैक्सी मिलेगी जो आपको 20 से 25 मिनट में पहुंचा देगी गौरीकुंड, किराया 50 रुपये प्रति सवारी है ।

■◆ पैदल यात्रा :- गौरीकुंड से केदारनाथ का यह ट्रैक 18 किमी का है, आप यहां गौरीकुंड में चाय नाश्ता कर गौरी माता का आशीर्वाद ले पैदल यात्रा शुरु कर दे यदि आप सुबह 7 बजे यह यात्रा शुरू करते है तो आप शाम 5 तक बाबा के धाम पहुंच जाएंगे, प्रयास करें कि आप यह यात्रा पैदल ही करें माना कि कठिन है लेकिन इतना नही कि आप कर ही नही सकते, यदि आपकी मजबूरी है तो ही खच्चर को कष्ट दीजिए, मैं जब गया था तो अपने ग्रुप के 4 लोगों को समझाने में सफल हुआ पैदल के लिए जो खच्चर से यात्रा करने पर अड़े हुए थे, लेकिन उन्हें इतना आनंद आया कि बाद में पैदल के निर्णय पर बहुत खुश हुए और बोले कि इतना भी कठिन नही है कि हम 18 किमी यह दूरी न तय कर सके, वास्तव में अपना अनुभव यह है कि 18 किमी की दूरी में मात्र 5 से 6 किमी की चढ़ाई ही कठिन है, बाकी बड़े आराम से तय की जा सकती है। केदारनाथ की इस पैदल यात्रा के लिए अपने पास रखे पिट्ठू बैग जिसमें थोड़े ड्रायफ्रूट्स रखे (काजू , बादाम, मुनक्का), बिस्किट, चॉकलेट रख सकते है लेकिन अपनी आवश्यक दवाएं अवश्य रखे, ध्यान रहे कि बैग में केवल जरूरी ही सामान हो, फालतू वजन बिल्कुल न हो, रेनकोट अवश्य साथ में हो, यहां पैदल चलते हुए गला बहुत सूखता है इसलिए एक खाली पानी की बोतल हाथ में ही रख ले, पूरे ट्रेक पर मीठे पानी के झरने है जिसके आगे बिसलरी भी फेल है, बस थोड़ा थोड़ा भरते रहे और आवश्यकतानुसार घूंट घूंट पीते रहे, लेकिन पानी केवल गला सूखने पर ही थोड़ा थोड़ा पिये, इसमें आप ग्लूकोज़ (हरे पैकेट वाला इलेक्ट्रॉल) मिला सकते है बहुत काम की चीज है, ध्यान रहे कि ना ज्यादा देर विश्राम करें न ही लगातार चले, सांस फूलती महसूस हो तो 5 मिनट रुककर चले, रास्ते में  चाय नाश्ते व भोजन की पर्याप्त व्यवस्था है,  जैसे ही आप केदारनाथ पहुंचे तो जाते ही सबसे पहले रुकने की व्यवस्था करें, आप अकेले है तो GMVN के टैंट ले सकते है, अधिक लोग है तो कमरा ले आपकी इच्छा है अपने बजट के अनुसार रुकने की व्यवस्था के बाद आप आरती का आनन्द ले, केदारनाथ मंदिर के ठीक सामने ही दाएं कोने पर एक भोजनालय है जिसका भोजन उत्तम है और चाय भी, थोड़ा महंगा आपको लग सकता है जो कि विचार का विषय नही है आप समझते होंगें, अब आप रात्रि विश्राम के बाद  सुबह 5 बजे रेडी होकर लाइन में लगे और दर्शन करें, यदि बाबा का पूजन करने की इच्छा हो तो किसी पण्डित जी से शाम को जाते ही सुबह के पूजन के लिए आप बात कर सकते है उनसे दक्षिणा भी तय कर ले। पूजन व दर्शन के बाद आप पीछे भीमशीला के दर्शन करें और वहीं शंकराचार्य जी की मूर्ति के भी दर्शन करें । अपनी वापसी समय से सुनिश्चित करें सुबह 8 या 9 बजे भी यदि आप चलते है तो गौरीकुंड तक आप शाम 3 बजे तक आ जायेंगे, यहाँ भोजन कर सकते है उसके बाद आप टैक्सी पकड़े और सोनप्रयाग आ जाये जहां आपने कमरा लिया हुआ है क्योंकि आपका शेष सभी सामान तो वहीं है । अब आप विश्राम करें । यदि आपको सुबह हरिद्वार या ऋषिकेश वापसी करनी है तो आप बस स्टैंड जाकर सुबह की टिकट अवश्य ले ले आपको सुविधा रहेगी ।

■◆ त्रियुगीनारायण दर्शन :- चूंकि आप सोनप्रयाग में है तो आपको बता दूं कि सोनप्रयाग से ही आपके लिए एक और अलौकिक मन्दिर के दर्शनों का विकल्प है जिसे कहते है त्रियुगीनारायण मन्दिर, यह सोनप्रयाग से अलग एक रोड़ जाती है जो कि केवल 13 किमी की दूरी है, यहां आप अपनी कार, बाइक या फिर टैक्सी से जा सकते है टैक्सी सोनप्रयाग से ही उसी मार्ग की स्टार्टिंग से आपको मिल जाएगी, त्रियुगीनारायण मन्दिर वह पावन स्थान है जहां माता पार्वती व महादेव शिव का विवाह ब्रह्मा जी एवं विष्णु जी की उपस्थिति में हुआ था, आपको जानकर आश्चर्य होगा कि जिस अग्नि के फेरे भोलेनाथ शिव व पार्वती माता ने लिए थे वह युगों युगों से आज तक जल रही है जिसके दर्शनों से बड़ा पुण्य मिलता है, साथ ही यहां एक कुंड है जिसका जल लेकर श्रद्धालु लेकर जाते है मान्यता है कि यह बहुत सारे गम्भीर रोगों को ठीक करने की शक्ति रखता है और कोरोना कॉल में बहुत से लोगों ने यहां पहुंचकर इस जल को ग्रहण किया था तब से यह मंदिर और अधिक चर्चा में आया है । सोनप्रयाग से आप 3 घण्टे में त्रियुगीनारायण दर्शन कर वापसी कर सकते है, इसके बाद आप आगे का कार्यक्रम समयानुसार निर्धारित कर सकते है ।

■◆ बद्रीनाथ जी जाने के लिए :- यदि आपको अब यहां से बद्रीनाथ जी जाने की भी इच्छा हो रही है तो यहां से सुबह सीधी बस भी बद्रीनाथ जी जाती है जो शाम से पहले ही आपको बद्रीनाथ जी पहुंचा देगी, इसके अलावा अपने वाहन (कार - बाइक) से आप चोपटा - मंडल - चमोली मार्ग से बद्रीनाथ जी के लिए जा सकते है लेकिन यह मार्ग सिंगल है और घने पहाड़ी जंगल से होकर गुजरता है, इसके  अलावा दूसरा मार्ग वाया रुद्रप्रयाग है जिससे  भी समय उतना ही लगना है यहाँ से आप चमोली, जोशीमठ, गोविंदघाट व पांडुकेश्वर होते हुए बद्रीनाथ जी पहुंच जाएंगे ।

■◆ बाइक हेतु जानकारी :- बाइक का इंजन,  दोनों टायर, चेन सेट, हेडलाइट, इंडिकेटर, साइड मिरर ok हो, इंजन ऑइल नया पड़ा हुआ हो, नए ब्रेक शू हो, साथ में पम्प, एक एक्सट्रा टयूब, एक्स्ट्रा प्लग, बाइक की एक एक्सट्रा चाबी (मेन लॉक Key) व पंक्चर किट रखें, सभी डॉक्यूमेंट साथ में हो, हेलमेट दोनों लोगों पर हो, प्रत्येक 45 से 50 किमी पर 10 मिनट का रेस्ट बाइक को अवश्य दे, स्वयं भी 10 कदम की चहलकदमी करें, थकान का एहसास यदि हो तो मुँह धोते रहे, चाय व पानी पीते रहे, ताजे पानी से गीला रुमाल करके दोनों ऑंखो पर 10 - 10 सेकेंड के लिए रखें तब आगे बढे, पहाड़ो में अंधेरा होने से पहले ही रुकने का स्थान देख ले, रात में बाइक चलाने से बचे । इन सभी सावधानियों के साथ अपनी स्प्लेंडर 100 CC से 2 बार केदारनाथ, 3 बार बद्रीनाथ, 2 बार यमुनोत्री व 4 बार गंगोत्री कर चुका हूं । पूरी पोस्ट अनुभव के आधार पर लिखी गयी हैं 🙏

केदारनाथ के कपाट प्रत्येक वर्ष भैयादूज पर बन्द होते है, सबसे बढ़िया समय इस यात्रा का सितम्बर व अक्टूबर होता है हालांकि समय न मिलने के कारण मैं सदैव इस यात्रा को जुलाई (श्रावण माह की शिवरात्रि) में करते है इस दौरान हमें केवल बारिश से बचने के लिए सावधानियां रखनी होती है बाकी कोई समस्या नही आती, कमरा व भोजन भी अच्छे से मिलता है और भीड़ व महंगाई से भी थोड़ी राहत मिल जाती है ।

केदारनाथ धाम की यात्रा........

केदारनाथ मंदिर उत्तराखंड राज्य में स्थित है, और यह उत्तराखंड के चार धाम यात्रा का एक हिस्सा है और भारत में भगवान शिव के 12 ज्योतिर्लिंगों में से एक है। यहाँ तक कि यहाँ पर ब्रह्मा, विष्णु और महेश्वर की त्रिमूर्ति के रूप में पूजा जाता है। केदारनाथ प्रसिद्ध मंदिर समुद्र तल से 3584 मीटर की ऊंचाई पर स्थित है | केदारनाथ मंदिर मंदाकिनी नदी के किनारे स्थित है | यहाँ की सुंदरता, प्राकृतिक सौंदर्य और धार्मिक महत्व के कारण यह स्थान दुनियाभर में लाखों श्रद्धालुओं को आकर्षित करता है।

देश भर से तीर्थयात्री हर साल इस पवित्र यात्रा को अंजाम देते हैं। केदारनाथ की यात्रा सही मायने में हरिद्वार या ऋषिकेश से आरंभ होती है। हरिद्वार देश के सभी बड़े और प्रमुख शहरो से रेल द्वारा जुड़ा हुआ है। हरिद्वार तक आप ट्रेन से आ सकते है। यहाँ से आगे जाने के लिए आप चाहे तो टैक्सी बुक कर सकते हैं या बस से भी जा सकते हैं।

इस तथ्य के बावजूद कि आप अपनी यात्रा कहाँ से शुरू करते हैं, यदि आप केदारनाथ के लिए सड़क मार्ग से यात्रा कर रहे हैं, तो ऋषिकेश सामान्य बिंदु होगा। ऋषिकेश से केदारनाथ 227 किलोमीटर की दूरी पर स्थित है। गौरीकुंड अंतिम बिंदु है जो सड़क मार्ग से जुड़ा हुआ है (ऋषिकेश से 216 किलोमीटर)। गौरीकुंड से केदारनाथ मंदिर की ट्रेक दूरी ~15 किलोमीटर है ।

गौरीकुंड पहुंचने के लिए आप देहरादून या हरिद्वार/ऋषिकेश से बसों का विकल्प चुन सकते हैं। राज्य परिवहन की बहुत सारी बसें और साथ ही निजी तौर पर डीलक्स और वोल्वो बसें इन गंतव्यों के बीच चलती हैं। गौरीकुंड पहुंचने के लिए आप कैब/टैक्सी किराए पर भी ले सकते हैं।

· कपाट बंद होने की तिथि: 20 नवंबर, 2024 या फिर भाई दूज ( केदारनाथ धाम कपाट के बंद होने की अंतिम तिथि विजयदशमी को घोषित की जाएगी।)

तीर्थयात्री केदारनाथ मंदिर तक पहुंचने के दो रास्ते हैं। या तो ट्रेक करें (यदि आप सड़क मार्ग से केदारनाथ यात्रा कर रहे हैं तो आप पोनी।पालकी भी बुक कर सकते हैं) या गुप्तकाशी, फाटा और सिरसी हेलीपैड से उपलब्ध हेलीकॉप्टर सेवा का विकल्प चुनें।

ट्रेन द्वारा ऋषिकेश से केदारनाथ कैसे पहुँचें :

ऋषिकेश रेलवे स्टेशन केदारनाथ से 227 किमी की दूरी पर है। आप प्री-पेड टैक्सी किराये पर ले सकते हैं जिसका किराया लगभग 5000 रुपये होगा। केदारनाथ पहुंचने के लिए आपको 205 किमी सड़क मार्ग से और 14 किमी पैदल यात्रा करनी होगी। आप हरिद्वार (250 किमी) तक भी यात्रा कर सकते हैं और आगे गौरीकुंड तक टैक्सी से यात्रा कर सकते हैं और फिर केदारनाथ तक 19 किमी की यात्रा कर सकते हैं।

वायुमार्ग द्वारा ऋषिकेश से केदारनाथ कैसे पहुँचें :

ऋषिकेश के लिए निकटतम हवाई संपर्क जॉली ग्रांट हवाई अड्डा है जो 25 किमी की दूरी पर देहरादून में स्थित है, दिल्ली, बैंगलोर और मुंबई आदि से लगातार उड़ानें जॉली ग्रांट हवाई अड्डे पर आती हैं। देहरादून से आप टैक्सी बुक कर सकते हैं या बस ले सकते हैं या फिर ट्रेन से भी ऋषिकेश तक यात्रा कर सकते हैं। ऋषिकेश पहुंचने का सबसे अच्छा तरीका जॉली ग्रांट हवाई अड्डे से ऋषिकेश तक टैक्सी बुक करना है। ऋषिकेश से आगे की यात्रा टैक्सी या बस से करें और केदारनाथ की यात्रा पर निकलें।

हेलीकाप्टर द्वारा केदारनाथ कैसे पहुँचें :

हेलीकॉप्टर के माध्यम से ऋषिकेश से केदारनाथ पहुंचने के लिए आप बस, टैक्सी या ट्रेन के माध्यम से देहरादून तक यात्रा कर सकते हैं।

देहरादून से आप सहस्त्रधारा हेलीपैड तक पहुंच सकते हैं जो नागल रोड, कुल्हान, देहरादून पर स्थित है। हेलीकॉप्टर आपको 40 मिनट के भीतर पहुंचने में मदद करता है। हेलीकॉप्टर के माध्यम से ऋषिकेश से केदारनाथ की यात्रा करने का दूसरा तरीका फाटा तक टैक्सी बुक करना है जो ऋषिकेश से 193 किमी की दूरी पर है। फाटा के आसपास के अन्य स्थान जहां हेलीकॉप्टर सेवा उपलब्ध है, गुप्तकाशी और सिरसी हैं।

केदारनाथ के लिए आपको गुप्तकाशी, फाटा और सिरसी से हेलीकॉप्टर मिलेगा जिसका किराया 2024 के लिए दोनो तरफ का गुप्तकाशी से 8126 रुपये, फाटा से 5774 रुपये और सिरसी से 8772 रुपये है।

सबसे महत्तव पूर्ण बात ये है कि आप हेलीकॉप्टर का टिकट केवल और केवल https://www.heliyatra.irctc.co.in से बुक करे ।किसी एजेंट से टिकट के लिए संपर्क नहीं करे।

बस द्वारा केदारनाथ कैसे पहुँचें :

हरिद्वार से केदारनाथ की दूरी 247 किलोमीटर है। हरिद्वार से केदारनाथ की दूरी को अगर आप सड़क मार्ग द्वारा पूरा करना चाहते हैं तो हरिद्वार से केदारनाथ मार्ग पर कई विकल्प जैसे बस, टैक्सी, शेयर कैब आदि उपलब्ध हैं। केदारनाथ मंदिर, रुद्रप्रयाग जिले में स्थित है। केदारनाथ मार्ग पर सोनप्रयाग-गौरीकुंड तक सड़क मार्ग है। बाहरी वाहनों द्वारा सोनप्रयाग तक पहुंचा जाता है। सोनप्रयाग में राज्य की सबसे बड़ी पार्किंग है जहाँ सभी तरह के वाहन पार्क किये जाते हैं। इसके बाद लोकल टैक्सी की सहायता से 5-6 किलोमीटर आगे गौरीकुंड पहुंचा जाता है। गौरीकुंड से केदारनाथ के लिए पैदल ट्रेक शुरू होता है।

हरिद्वार बस स्टेशन से गौरीकुंड के लिए बसें उपलब्ध रहती है। हरिद्वार से गौरीकुंड के लिए हिमगिरि और GMOU बस सुविधा उपलब्ध हैं। अधिकतर बसें सुबहः 4 से 5 बजे के आसपास उपलब्ध होती हैं। बस का किराया सामान्यता 500 रुपये से 800 रुपये तक होता है।

ऋषिकेश से केदारनाथ के बीच यात्रा के दौरान आने वाले प्रमुख स्थान

(सड़क मार्ग से ऋषिकेश से केदारनाथ का मार्ग मानचित्र)

ऋषिकेश - देवप्रयाग (70 किमी) - श्रीनगर (35 किमी) - रुद्रप्रयाग (34 किमी) - तिलवाड़ा (9 किमी) - अगस्तमुनि (10 किमी) - कुंड (15 किमी) - गुप्तकाशी (5 किमी) - फाटा (11 किमी) - रामपुर (9 किमी) - सोनप्रयाग (3 किमी) )- गौरीकुंड (5 किमी)। फिर आगे चलकर केदारनाथ मंदिर तक जाएं क्योंकि गौरीकुंड से पैदल ही पहुंचा जा सकता है।

केदारनाथ में होटल के कमरे की कीमत :

केदारनाथ में रुकने की जगह और होटल के कमरों की कीमत सुविधाओं के आधार पर अलग अलग हो सकती हैं। वर्ष के किस समय आप जा रहे हैं, आप किस प्रकार का कमरा चाहते हैं और होटल द्वारा दी जाने वाली सुविधाओं के आधार पर भिन्न हो सकते हैं।

सामान्य तौर पर, केदारनाथ में होटल के कमरों की कीमत लगभग 1,000 रुपये से लेकर 5,000 रुपये प्रति रात तक हो सकती है।

यह सलाह दी जाती है कि आप अपने आवास को पहले से ही बुक कर लें, खासकर पीक सीजन के दौरान, क्योंकि केदारनाथ मंदिर एक लोकप्रिय पर्यटन स्थल है और आवास जल्दी भर सकते हैं।

यदि आप अपने कमरे को पहले से ही बुक कर लेते हैं या यदि आप अपनी यात्रा की तारीखों को लेकर लचीले हैं तो आप बेहतर मूल्य प्राप्त करने में सक्षम हो सकते हैं। सबसे अच्छा सौदा खोजने के लिए विभिन्न होटलों में कीमतों की तुलना करना भी एक अच्छा विचार है।

केदारनाथ मंदिर के आसपास रुकने के लिए बाबा केदार कैंप हाउस, पंजाब सिंध हाउस एक अच्छी और सस्ती जगह है। आपकी जानकारी के लिए बता दें कि यह एक टेंट हाउस की तरह है जहां आप चैन के साथ रुक सकते हैं और आसपास की जगहों पर आसानी से घूम सकते हैं। बाबा केदार कैंप हाउस की तरह से एक लॉकर भी दिया जाता है जिसमें आप कीमती सामान आसानी से रख सकते हैं। इस कैंप में आप लगभग 400-600 रुपये के अंदर आसानी से रूम बुक कर सकते हैं।

केदारनाथ घूमने के लिए प्रमुख जगहों में से कुछ निम्नलिखित हैं.

· केदारनाथ मंदिर: केदारनाथ धाम का मुख्य आकर्षण है भगवान केदारनाथ का पवित्र मंदिर. यह मंदिर प्राचीनतम और पवित्रतम मंदिरों में से एक है और हिंदू धर्म के पांच धामों में से एक है।

·· वासुकी ताल: यह जलस्रोत ब्रह्मकामल ग्लेशियर के पास स्थित है और यहां यात्री चरम शांति की अनुभूति कर सकते हैं।

· वासुकी तालाब: यह ताल केदारनाथ मंदिर से लगभग 8 किलोमीटर की दूरी पर स्थित है और यहां यात्री अपने रास्ते की सुंदर प्राकृतिक सौंदर्य का आनंद ले सकते हैं।

· भैरवनाथ मंदिर: यह मंदिर केदारनाथ मंदिर से लगभग 1 किलोमीटर की दूरी पर स्थित है और भगवान भैरव को समर्पित है।

केदारनाथ घूमने के लिए ऊपर दी गई जगहों के अलावा भी आप आस-पास की प्राकृतिक सौंदर्य और पर्वतीय वातावरण का आनंद ले सकते हैं. यहां के खूबसूरत दृश्य और शांतिपूर्ण माहौल ने यहां को एक आकर्षक पर्वतीय तीर्थ स्थल बना दिया है।

यदि आप सड़क मार्ग से केदारनाथ यात्रा करने की योजना बना रहे हैं, तो यह जरूरी है कि आप एक अच्छे शारीरिक आकार में हों। चूंकि मंदिर तक पहुंचने के लिए एक लंबा और कठिन ट्रेक लगता है, इसलिए आपको दूरी तक चलने के लिए अच्छी सहनशक्ति की आवश्यकता होती है।

चूंकि मंदिर बहुत ऊंचाई पर स्थित है, इसलिए अनुकूलन भी एक मुद्दा बन सकता है। सुनिश्चित करें कि आप इस तीर्थयात्रा को शुरू करने से पहले अच्छी तरह से जॉगिंग / तेज चलना शुरू कर दें।

यहां तक कि अगर आप गर्मी के महीनों में यात्रा कर रहे हैं, तो गर्म कपड़े, जैकेट, थर्मोकोट इनरवियर, रेनकोट, ऊनी मोजे आदि पैक करें क्योंकि सूर्यास्त के बाद तापमान बहुत जल्दी नीचे चला जाता है।

इसके अलावा टोपी, धूप का चश्मा और सनस्क्रीन लोशन भी साथ रखें क्योंकि सूर्य की किरणें दिन के समय बहुत कठोर हो सकती हैं। जब आप केदारनाथ की यात्रा कर रहे होते हैं तो वॉकिंग पोल और टॉर्च भी काम आता है।

चारधाम की यात्रा के लिए उत्तराखंड सरकार की आधिकारिक वेबसाइट पर यात्रा के लिए पंजीकरण करना अनिवार्य है।

*****हमारी चारधाम यात्रा*****

इस पोस्ट को मैं दिल्ली के एक होटल के कमरे में बैठ कर लिख रहा हूँ, आज ही सुबह अपनी चारधाम यात्रा को पूरा कर हरिद्वार से दिल्ली लौटा हूँ। मैंने अपनी ये चारधाम यात्रा काफी योजनाबद्ध तरीके से प्लान करके की थी, जिसके कारण हमें किसी भी तरह से कोई भी परेशानी नहीं हुई, और हमारी चारधाम यात्रा काफी अच्छे और लक्जरी ढंग से सम्पन्न हुई। मेरा ये पोस्ट लिखने का उद्देश्य यह है कि कोई भी व्यक्ति या परिवार पहली बार चारधाम यात्रा पर जा रहा हो तो मेरे अनुभवों का लाभ ले सके, और उन्हें कोई परेशानी न हो, मेरा प्रयास होगा कि इस पोस्ट में मैं यात्रा संबंधी सभी बारीकियों को लिखूं, जिसके कारण ये पोस्ट तनिक लंबी हो सकती है।

रजिस्ट्रेशन :- यात्रा अमूमन मई माह के 10 से 15 तारीख तक शुरू हो जाती है, और दीपावली के दिन तक यानि तकरीबन छह माह चलती है। जिसके लिए पूर्व से ऑनलाइन पंजीकरण आवश्यक है। पंजीकरण https://registrationandtouristcare.uk.gov.in/ साइट से होता है, जो यात्रा प्रारंभ होने के तकरीबन एक माह पूर्व शुरू हो जाता है। रजिस्ट्रेशन के लिए यात्री को अपने आधार कार्ड और अपना फोटो समेत अपना नाम और जन्मतिथि आदि अपलोड करनी होती है।

हेलीकॉप्टर बुकिंग :- हेलीकॉप्टर बुकिंग सिर्फ और सिर्फ आईआरसीटीसी के जरिये होती है। इसके लिए heliyatra.irctc.co.in पर लॉग-इन करना होगा। लेकिन ध्यान रहे , हेलीकॉप्टर सिर्फ यात्रा रजिस्ट्रेशन करने के बाद ही कर सकते हैं। हेलीकॉप्टर की टिकट पाना इतना आसान भी नही है, ये भी यात्रा शूरू होने के तकरीबन 25-30 पहले बुकिंग शुरू करती है, और ट्रेन के तत्काल टिकट की तरह मिनटों में ही आगे के दो तीन महीनों के लिए फुल हो जाती है।  हेलिकॉप्टर सिर्फ केदारनाथ के लिए ही उपलब्ध है, अन्य तीन धाम के लिए नही, हेलिकॉप्टर कुल तीन जगहों से केदारनाथ जाता है, फाटा, सिरसी एवम गुप्तकाशी, फाटा एवम सिरसी से केदारनाथ जाने और आने का किराया तकरीबन 6000/- लगता है, जबकि गुप्तकाशी से केदारनाथ आने व जाने के लिए तकरीबन 8500 रुपये खर्च करने होंगे।

यात्रा की तैयारी:- यात्रा में कुल 10 दिन लगते हैं, (अपने शहर से यात्रा स्टार्टिंग पॉइंट तक पहुंचने के बाद), अतः इसी अनुसार कपड़े साथ मे रखें, साथ में गर्म कपड़े , रेनकोट, मोजे (कम से कम 3-4 जोड़ी, छाता अवश्य रखें, ध्यान रखें कि केदारनाथ का तापमान रात में माइनस में भी चला जाता है, अतः गर्म कपड़े में कोई लापरवाही न करें, वहां का मौसम मिनटों में बदल जाता है, और तकरीबन रोज ही बारिश होती है, अतः इसके लिए मानसिक रूप से स्वयं को तैयार रखें। साथ मे दवाई, लिपक्रीम, दस्ताने अवश्य रखें, चूंकि यात्रा में जूते गीले हो जाने की पूरी संभावना है, अतः जूते का प्लास्टिक कवर अथवा आठ दस पॉलिथीन का छोटा झोला रखें, ताकि बारिश के समय जूतें में पॉलिथीन पहनाया जा सके।

यात्रा का क्रम :- चारधाम यात्रा में सबसे पहले यमुनोत्री, फिर गंगोत्री, फिर केदारनाथ तब बद्रीनाथ जाना होता है, यात्रा इसी क्रम में होती है, इसे बदला नहीं जा सकता ! रजिस्ट्रेशन के लिए यात्रा की तिथि धाम के क्रम अनुसार डालनी होती है। इसे 1,3,5,7 के क्रम में डालनी चाहिए , जैसे मान लीजिये कि आपको 20 जून को पहला धाम यमुनोत्री जाना है, तो दूसरे धाम के लिए आपको 22 जून, तीसरे धाम के लिए आपको 24 जून और चौथे धाम के लिए आपको 26 जून का रजिस्ट्रेशन करवाना होगा।

यात्रा के लिए बुकिंग :- यात्रा हरिद्वार अथवा ऋषिकेश से शुरू होती है, लेकिन हरिद्वार से यात्रा शुरू करना तनिक सुविधाजनक है। अपनी यात्रा के लिए आपको हरिद्वार में एक दिन, बरकोट में दो दिन, उत्तरकाशी में दो दिन, गुप्तकाशी में दो दिन,  केदारनाथ में एक दिन और जोशीमठ में दो दिन के लिए होटल बुक करना चाहिए। हरिद्वार में गंगा नदी के किनारे हर की पौड़ी घाट पर सैकड़ो होटल हैं, आप अपनी सुविधानुसार कोई भी होटल बुक कर सकते हैं। मैंने होटल सूर्योदय में कमरा बुक किया था, होटल पूर्व से ही ऑनलाइन बुक कर लेना चाहिए, मुझे होटल सूर्योदय के लिए 3974/- रुपये देने पड़े (ट्रिपल बेड के लिए)

इसके अलावे यात्रा के लिए आपको दस दिनों के लिए एक गाड़ी बुक करनी होगी, गाड़ी का किराया 36000/- (स्विफ्ट, अमेज़) 55000/- (अर्टिगा) 60,000/- (इनोवा) के लिए देना होता है। ये किराया तेल, टोल, पार्किंग, डाइवर खुराकी, ड्राइवर के अन्य खर्च (ठहरना आदि) समेत होता है, यानि उपरोक्त किराया के अलावे आपको गाड़ी के मद में कुछ और भी नही देना है।

हरिद्वार के अलावे अन्य होटल बुकिंग :-  हरिद्वार के अलावे अन्य सभी होटल उत्तराखंड सरकार के GMVN (गढ़वाल मंडल विकास निगम) के ही बुक करने चाहिए, ये एक सरकारी संस्था है, जिसके पूरे उत्तराखंड में लगभग हर जगह होटल बने हुए हैं, सभी होटल लाजवाब रूप से साफ-सुथरे रहते हैं, सभी होटलों में रेस्टुरेंट भी रहता है, किराया बिल्कुल फिक्स रहता है, कमरे में अतिरिक्त बेड के लिए कमरे के किराए का 20 फीसदी देना पड़ता है। कमरे सिर्फ ऑनलाइन ही बुक होते हैं,  ऑफलाइन मिलने की संभावना बेहद ही कम है, अतः सभी कमरे पूर्व से ऑनलाइन ही बुक करके जायें, बुक करने के लिए GMVN की मोबाइल ऐप प्रयोग करें। कमरे नॉन एसी ही बुक करें, क्योंकि हरिद्वार के अतिरिक्त पूरी चारधाम यात्रा में कही पर भी आपको एसी कमरे की आवश्यकता नही पड़ेगी। कमरे में अतिरिक्त बेड के लिए आपको होटल में ही नकद भुगतान करना होगा ! GMVN के कमरों का रेट आपको प्राइवेट होटल से तनिक महंगा महसूस हो सकता है, लेकिन पहाड़ों के प्राइवेट होटल या तो बेहद ही निम्नस्तरीय होते हैं, या फिर अच्छे होटल GMVN के होटलों की अपेक्षा महंगे। GMVN के सभी होटल बिल्कुल सड़क पर ही हैं, और सभी होटलों में पार्किंग की अच्छी व्यवस्था है, खाना भी GMVN के सभी होटलों में काफी अच्छा, और सर्विस भी काफी अच्छी है।

यात्रा शिड्यूल :- पहला दिन हरिद्वार आगमन, इसके लिए आपको एक दिन के लिए हरिद्वार में रूम बुक करना है। और शाम को हरिद्वार के हरकीपौडी की गंगा आरती का दर्शन करें, जो सायं 7 बजे से होती है।

दूसरा दिन:- प्रातः कालीन हरिद्वार में गंगास्नान, और सुबह के नाश्ते के बाद बुक की गई टैक्सी से बरकोट के लिए रवाना होना है। इस दिन और तीसरे दिन के लिए बरकोट के GMVN का होटल बुक कर लें, बरकोट आप तकरीबन 3-4 बजे पहुंच जाएंगे। बरकोट पहाड़ों से घिरा हुआ एक छोटा सा कस्बा है, आप होटल में चेक इन के पश्चात पैदल ही वादियों का आनन्द ले सकते हैं।

तीसरा दिन :- सुबह उठ कर फ्रेश होने के बाद सुबह 5 बजे तक जानकीचट्टी के लिए निकल लें, जानकीचट्टी से यमुनोत्री 6 किलोमीटर है, जो बिल्कुल खड़ी चढ़ाई है, इसे आपको पैदल या खच्चर से करना होगा, खच्चर वाले 2500 रुपये (जाने और वापिस लाने का) लेते हैं। जिसमे एक तरफ से तकरीबन दो से ढाई घण्टे लगते हैं। ऊपर पहुंचने के बाद गरमपानी के कुंड में स्नान करें, स्नान के बाद यमुनोत्री के उद्गम का दर्शन और माता यमुनोत्री के दर्शन के पश्चात कच्चे चावल को गर्मकुंड में पका कर उसे प्रसाद के रूप में ग्रहण कर सकते हैं।उसके पश्चात आप उसी खच्चर से वापिस जानकीचट्टी लौट सकते हैं, खच्चर वाले का मोबाइल नम्बर लेना न भूलें। जानकीचट्टी में आपकी टैक्सी से आपको पुनः बरकोट आना है, आप शाम 5 बजे तक बरकोट वापिस पहुंच सकते हैं।

चौथा दिन :- बरकोट से सुबह 8 बजे तक ब्रेकफास्ट करने के बाद आपको टैक्सी से उत्तरकाशी आना है। उत्तरकाशी में आपका दो दिन के लिए होटल बुक होना चाहिए, आप उतरकाशी दोपहर 2 बजे तक पहुंच जाएंगे। होटल चेकआउट और लंच के बाद आप पैदल ही काशी विश्वनाथ मंदिर का दर्शन कर सकते हैं जो GMVN होटल से आधे किलोमीटर दूर है।  इसके बाद आप उत्तरकाशी के GMVN  होटल के बगल के प्रवाहित भगीरथी के तट पर थोड़ी देर बैठ कर सेल्फी वगैरह ले सकते हैं।

पांचवा दिन :- सुबह फ्रेश होकर आपको एक जोड़ी कपड़े लेकर गंगोत्री के लिए निकल जाना है। वहां गंगोत्री मन्दिर से एक किलोमीटर पहले तक आपकी टैक्सी आपको ले जाएगी, एक किलोमीटर की पैदल यात्रा करके आप मन्दिर पहुंच सकते हैं। मन्दिर के बगल में ही प्रवाहित हो रही गंगोत्री नदी में स्नान करके आप दर्शन हेतु पंक्तिबद्ध हो लें। आपको दर्शन करने हेतु दो ढाई घण्टे पंक्तिबद्ध रहना पड़ सकता है। दर्शन के पश्चात आप अपनी टैक्सी से वापिस उत्तरकाशी के अपने GMVN होटल लौट आइये।

छठा दिन:- आपको उत्तरकाशी से होटल चेक आउट कर सुबह 8 बजे ब्रेकफास्ट करके अपने टैक्सी से GMVN के गुप्तकाशी होटल पहुंच जाना है। यहां आप 4 बजे तक पहुच जाएंगे, विश्राम के पश्चात रात का डिनर जल्दी कर लें, क्योंकि आपको अगले दिन रात दो बजे ही निकल जाना है। गुप्तकाशी में आपको GMVN का होटल दो दिन के लिए बुक करना है। लेकिन ये बुकिंग आपको एक दिन गैप करके करनी है।

सातवां दिन :- होटल चेक आउट करके आपको रात दो बजे ही सोनप्रयाग के लिए निकल जाना है। सोनप्रयाग आने में आपको एक घण्टे लगेंगे, सोनप्रयाग वो अंतिम जगह है , जहां आपकी टैक्सी जा सकती है। सोनप्रयाग से आपको आपको शटल सर्विस टैक्सी से 50 रुपये प्रति पैसेंजर देकर गौरीकुंड पहुंचना है। गौरीकुंड से आपको 22 किलोमीटर पैदल या खच्चर से जाना होगा, खच्चर वाले इस 22 किलोमीटर की चढ़ाई का 3200 रुपये (एकतरफ का) लेते हैं, इस 22 किलोमीटर की चढ़ाई पूरी कर आप केदारनाथ पहुंच जाएंगे, यहां आपको खच्चर वाले केदारनाथ मंदिर से डेढ़ किलोमीटर पहले खच्चर स्टैंड तक ही पहुंचाएंगे। यहां से एक किलोमीटर पैदल चल कर आप GMVN के होटल स्वर्गरोहिनी कॉम्प्लेक्स तक पहुंचेंगे। आपके साथ लगेज के रूप में पूरे वुलेन कपड़े और दो जोड़ी मोजे होने चाहिए। आप सुबह 10 बजे तक केदारनाथ के GMVN होटल पहुंच जायेंगें, आप होटल में नहा कर दर्शन हेतु लाइन में लग जाएं। आप यदि विशेष दर्शन करना चाहते हैं  तो आप ऑनलाइन विशेष दर्शन की 5500/- रुपये की पर्ची ले सकते हैं, अगर आप ऑनलाइन ना ले सकें तो आपको इसके लिए 12-1 बजे तक पंक्तिबद्ध हो जाना पड़ेगा, जो दर्शन पर्ची आपको शाम 5 बजे के बाद मिलेगी। 5500/- रुपये में मिलने वाली इस पर्ची पर दर्शन का समय दिया हुआ होता है ,इस पर्ची के जरिये आप 5 लोग VIP दर्शन कर सकते हैं। Vip दर्शन रात्रि 11 बजे से सुबह 4 बजे तक होता है।

आठवा दिन :- केदारनाथ से आपको पैदल या खच्चर से गौरीकुंड आना है। खच्चर वाले आपसे 2300/- नीचे आने के लिए लेंगे। निचे आने के तकरीबन 4 या साढ़े चार घण्टे लगेंगे। नीचे गौरीकुंड से आपको फिर आए शटल टैक्सी सर्विस से 50 रुपये प्रति पैसेंजर देकर सोनप्रयाग आना है, जहां से आपकी 10 दिवसीय टैक्सी आपको वापिस गुप्तकाशी  ले आयेगी,  जहां आपको उसी होटल में ठहरना हैं, जहां आप  छठें दिन ठहरे थे।

नवा दिन :-  सुबह ब्रेकफास्ट कर के आप जोशीमठ के लिए निकल जाएं, जहां आपको GMVN का ही होटल दो दिन के लिए बुक करना है। आप जोशीमठ शाम 4 बजे तक पहुच जाएंगे। वहां थोड़े से आराम के बाद आप पैदल ही लोकल मार्केट एक्सप्लोर कर सकते हैं।

दसवा दिन :-  आपको सुबह 5 बजे एक जोड़ी कपड़े लेकर टैक्सी से  बदरीनाथ के लिए निकल जाना है।बद्रीनाथ मन्दिर से एक किलोमीटर पहले तक आपकी दस दिवसीय टैक्सी आपको ले जाएगी। वहां एक किलोमीटर पैदल चल कर आप बद्रीनाथ मन्दिर के सटे तप्त कुंड पहुच कर स्नान करें, फिर वहां से मन्दिर दर्शन के लिए पंक्तिबद्ध होकर दर्शन करें। दर्शन के बाद आप अपनी टैक्सी से बैठ कर माणा गांव चले जाएं, माणा गांव बद्रीनाथ से 5 किलोमीटर दूर है, जो चीन की सीमा से लगा हुआ है, इसे अब तक देश का आखिरी गांव मानते थे, लेकिन प्रधानमंत्री मोदी जी ने अब इसे देश का प्रथम गांव घोषित कर दिया है। यहां देखने योग्य गणेश गुफा और व्यास गुफा है। इसके दर्शन के बाद आपको पुनः जोशीमठ के अपने GMVN होटल लौटना है।

ग्यारहवा दिन :- जोशीमठ के अपने होटल से सुबह का नाश्ता करके चेक आउट करके आपको अपनी टैक्सी से हरिद्वार के लिए सुबह 8 बजे तक निकल जाना है। जोशीमठ आए हरिद्वार की यात्रा 12 घण्टे की है। आपके हरिद्वार पहुंचने का साथ आपकी ये 11 दिवसीय यात्रा समाप्त हो जाएगी।

इस यात्रा से सम्बंधित किसी भी जानकारी के लिए मुझे मेरे नम्बर पर या मैसेंजर पर सम्पर्क किया जा सकता है।

इस यात्रा में हम 3 लोग थे , और  हरिद्वार से अपने घर पहुंचने तक हमारा खर्च प्रति व्यक्ति 47000 रुपये आया !

GSEB BOARD STD 12 COMMERCE BA MARCH 2024 NEW PAPER STYLE (046)

સુચનાઓ :-      

1. આ પ્રશ્નપત્રમાં કુલ પાંચ વિભાગ છે.
2. પ્રશ્નની સામે લખેલ અંક ગુણ દર્શાવે છે.
3. પ્રશ્નની સુચના પ્રમાણે જવાબ લખો.
4. નવો વિભાગ નવા પાના પર લખવો.

વિભાગ A

¨         નીચે આપેલ પ્રશ્ન 1 થી 20 હેતુલક્ષી પ્રકારના પ્રશ્નો છે.  (દરેકનો 1 ગુણ)                                    (20)

 વિભાગ B

¨         નીચે આપેલ પ્રશ્ન 21 થી 30 સુધીના પ્રશ્નોના એકવાક્યમા જવાબ આપો. (દરેકનો 1 ગુણ)        (10)

વિભાગ C

¨         નીચે આપેલ પ્રશ્ન 31 થી 47 સુધીના કોઇપણ 13 પ્રશ્નોમાંથી 

            ટૂંકમા જવાબ આપો.             (દરેકના 2 ગુણ)                                                                        (26)

 વિભાગ D

¨         નીચે આપેલ પ્રશ્ન 48 થી 59 સુધીના પ્રશ્નોમાંથી કોઇપણ 8 પ્રશ્નોના 

            મુદાસર જવાબ આપો.         (દરેકના 3 ગુણ)                                                                          (24)

 

વિભાગ E

¨         નીચે આપેલ પ્રશ્ન 60 થી 65 સુધીના પ્રશ્નોમાંથી કોઇપણ 4 પ્રશ્નોના

વિસ્તારપુર્વક જવાબ આપો.   (દરેકના 5 ગુણ)                                                                       (20)

Scam1992 :: Harshad Maheta

ટાટા જેવું નામ અને મેરિલ લિન્ચ જેવી કંપની બનાવવાના સપના સેવનાર ભારતીય શેર બજારના પ્રથમ બીગ બુલ, રાજકોટના મોટી પાનેલી ગામના હર્ષદ મહેતાના શેરબજારના મહા કૌભાંડ આધારિત વેબ સિરીઝ જોવા લાયક છે. આ Scam બહાર લાવનાર ટાઈમ્સ ઓફ ઈન્ડિયાના પત્રકાર સુચેતા દલાલને સલામ💐.

💰જ્યારે આ કૌભાંડ થયું ત્યારે Sensex 2k થી વધી 4kને પાર કરી ગયો હતો, આજે તે 42k નો આંક વટાવી ગયો છે. હર્ષદ મહેતાને પ્રથમવાર શેર બજારમાં લઈ જનાર ભૂષણ ભટ્ટ તેના જમણા હાથ સમાન હતો. હર્ષદ જ્યારે કૌભાંડમાંથી લગભગ બહાર આવ્યો ત્યારે ખબર પડી કે આ વ્યક્તિએ જ તેના જેલ કાળ દરમિયાન 300 કરોડના 27 લાખ શેર બારોબાર વેંચી નાખ્યા હતા, આ કારણે હર્ષદને ફરી 47 વર્ષની વયે ફરી જેલમાં જવું પડ્યું અને ત્યારે જ જેલમાં હાર્ટએટેક આવતાં મ્રુત્યુ થયું! 🐃

💰ભારતીય બેંકો અને વિદેશી બેંકોની હરિફાઈમાં હર્ષદ વચ્ચે પડી અબજોપતિ બન્યો. એક સમયે તે ધીરૂભાઈ અંબાણી કરતાં વધુ એડવાન્સ ટેક્સ ભરનાર વ્યક્તિ હતો. સ્ટેટ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાના 500 કરોડ પરત ભરવાના કેસમાં ઘાલમેલ કરવા જતાં, SBIના એક અધિકારીએ ટાઈમ્સના પત્રકાર સુચેતા દલાલ પાસે પંહોચી વટાણા વેરી નાંખ્યા!🐃

💰આ વેબ સિરીઝ અનુસાર કોઈ મહા કૌભાંડ દિલ્હીના આશીર્વાદ સિવાય શક્ય નથી. હર્ષદ મહેતા જો આ કૌભાંડમાં વડાપ્રધાનનું નામ ન લે તો રાહત આપવાની ઓફર પણ ચંદ્રા સ્વામી દ્વારા કરવામાં આવી હતી. તે સમયે હર્ષદના વકીલ રામ જેઠમલાણીએ વડાપ્રધાનને રૂા. 1 કરોડ આપવામાં આવ્યા હોવાનો આક્ષેપ પત્રકાર પરિષદમાં કર્યો હતો! 🐃

આ કૌભાંડને કારણે પૈસા ડુબી જતાં અનેક લોકોએ આત્મહત્યા કરી હતી😭

સિરીઝમાં એક જગ્યાએ બહુ સુચક સ્ટેટમેન્ટ કરવામાં આવ્યું છે... 

हर्षद महेता के कौभांड के बाद सरकारने बैंकिंग सैक्टर और शेर बाजार के संबधित कई निति नियमों मे सुधार और बदलाव किया है... मगर आज भी (2020) स्थिती में कोई सुधार नहीं हुवा है!😳

💰સાચી વાત છે, આજે પણ મોટા મગરમચ્છ નાના રોકાણકારોના અબજો રૂપિયા લઈ અદ્રશ્ય થઈ જાય છે. PC Jeweller ના શેર 600/ ના હતા તે 60ના થઈ ગયા, નાના રોકાણકારોના પૈસા ડુબી ગયા! સરકાર અને SEBI નાના રોકાણકારોના હિતના રક્ષણ કરવામાં સદંતર નિષ્ફળ ગયા છે! શેરબજારમાં હકીકતમાં તો કંપનીઓના પરફોર્મન્સના આધારે શેરમાં વધઘટ થવી જોઈએ, પરંતુ તેમ થતું નથી, આ ક્ષેત્રની 'કાર્ટેલ' તેજી મંદીના ખેલ કરે છે. Institutional રોકાણકારો આજે પણ ગંદી રમતો રમે છે. 🐃

💰હર્ષદ મહેતા કૌભાંડની તપાસ કરનાર CBI ઓફિસર વડાપ્રધાનની લીંક તપાસવા લાગ્યા કે તુરંત તેની બદલી કરી દેવામાં આવી હતી. વેબ સિરીઝ અનુસાર હર્ષદ અને સરકાર વચ્ચે તે સમયના સૌથી પાવરફુલ બાબા ચંદ્રા સ્વામી મધ્યસ્થી હતા. હર્ષદ ઉપર 72 ક્રિમિનલ કેસ અને 600 સિવિલ કેસ નોંધાયેલા હતા! જોઈન્ટ પાર્લામેન્ટરી કમિટી સામે હર્ષદના બયાન અનુસાર શેરબજાર કૌભાંડ માટે સૌથી વધુ જવાબદાર અમેરિકન CITY BANK હતી, પરંતુ અકળ કારણોસર તેને કૌભાંડ માંથી ઉગારી લેવામાં આવી હતી. 🐃

💰હર્ષદની ભૂમિકા માં પ્રતિક ગાંધીએ જાનદાર અભિનય કર્યો છે. ટાઈમ્સના પત્રકાર સુચેતા દલાલની ભૂમિકા શ્રેયા ધન્વન્તરીએ પણ બખૂબી નિભાવી છે. આ કૌભાંડ ને ઉજાગર કરવા માટે તેને સરકાર દ્વારા પદ્મશ્રી એવોર્ડ પણ એનાયત થયો હતો.🐃

આર્થિક કૌભાંડ બહુ અટપટા હોય છે, હર્ષદ મહેતાના વ્યવહારો ચકાસવામાં નાણાંશાસ્ત્રીઓ પણ ગોથે ચડી ગયા હતા. ખુદ હર્ષદને પણ કેટલા કરોડની ગરબડ થઈ તે આંકડો ખબર નહોતો! આવી બાબત ઉપર રસપ્રદ સિરીઝ બનાવવી ચેલેન્જ સમાન છે, આ 'Scam 1992' સુચેતા દલાલના લખેલા પુસ્તક પર આધારિત છે. આ સિરીઝ શેરબજારના લોકો, પત્રકારો ઉપરાંત પૈસા કમાવવાની ધુન વાળા તમામ લોકોએ જોવા જેવી છે. આજે પણ શેર બજારમાં મોટા આખલા 🐃જ 'મલાઈ' ખાય છે.

GSEB BOARD MARCH 2024 EXAM TIME TABLE STD 12 COMMERCE

ધોરણ-૧૨ કૉમર્સ માર્ચ-૨૦૨૪ ની પરીક્ષાનો કાર્યક્રમ

Date	Time	Subject
11-03-2024	3:00 to 6:15	ACC (154)
12-03-2024	3:00 to 6:15	SPC (337)
13-03-2024	3:00 to 6:15	ECO (022)
14-03-2024	3:00 to 6:15	STAT (135)
18-03-2024	3:00 to 6:15	BA (046)
19-03-2024	3:00 to 6:15	ENG (013)
20-03-2024	3:00 to 6:15	GUJ (001)