આર્થર શોપેનહાવર જર્મનીના એક મહાન દાર્શનિક હતાં. આજે પણ દુનિયાનાં મહાન દાર્શનિકોમાં એમનું સ્થાન છે. ભારતીય ઉપનિષદોના ચાહક હતાં. એમનાં અભ્યાસના ટેબલ પર સદા ઉપનિષદનું પુસ્તક રહેતું. દરરોજ રાત્રે સૂતાં પહેલાં તેઓ ઉપનિષદ આવશ્ય વાંચતાં. તેઓ જાહેરમાં એમ કહેતાં કે,"મને ઉપનિષદોથી શાંતિ મળી છે. આનાથી જ મને મૃત્યુ સમયે શાંતિ મળશે."

આ આર્થર શોપેનહાવરના જીવનનો એક સત્ય પ્રસંગ છે. તેઓ એક રેસ્ટોરન્ટમાં નાસ્તો કરવા કે જમવા નિયમિત જતાં. ત્યાં જઈને ઓર્ડર આપતાં પહેલાં પોતાનાં કોટના ખિસ્સામાંથી એક ગોલ્ડ કોઈન કાઢતાં. તેને ટેબલ પર મૂકતાં. પછી ઓર્ડર આપતાં. જમી લીધાં બાદ પેલો સિક્કો પાછો કોટનાં ખિસ્સામાં મૂકીને જતાં રહેતાં. વેઈટરોને હંમેશા એ સિક્કો ટીપમાં મળશે એની લાલચ રહેતી. એવું ક્યારેય થયું નહી. શોપેનહાવર વેઈટરોને ટીપ આપતાં પણ પેલો ગોલ્ડ કોઈન તો નહી. આ ક્રમ ઘણાં દિવસો સુધી ચાલ્યો.

એક દિવસ એક વેઈટરે હિંમત કરી આર્થર શોપેનહાવરને કહ્યું, "સર, આપ દરરોજ આ ગોલ્ડ કોઈન કાઢીને ટેબલ પર મૂકો છો પણ કોઈને આપતાં કેમ નથી ?" શોપેનહાવરે નિરાશાના સ્વરે કહ્યું, "ભાઈ, આ સિક્કો હું આપવા માટે જ દરરોજ બહાર કાઢું છું. બસ મારી એક નાની શરત મેં નક્કી કરી છે. એ શરત કોઈ પૂરી કરે એને હું આ સિક્કો આપવાનો હતો. પણ આજદિન સુધી એ શરત કોઈએ પૂરી ન કરી." વેઈટરને રસ પડ્યો. "સર, એ શરત કઈ એ હું જાણી શકું છું ? જરૂર એ શરત કઠિન હશે ?" શોપેનહાવરે કહ્યું, "ના, શરત સાવ સરળ હતી. મેં એવી શરત નક્કી કરી હતી કે હું જ્યારે આ રેસ્ટોરન્ટમાં આવું અને અહીનાં કોઈ ટેબલ પર માત્ર ભગવાનની સારી વાતો થતી હોય એ ટેબલવાળાને હું આ સોનાનો સિક્કો આપીશ.અફસોસ એવો કોઈ વ્યક્તિ આજદિન સુધી આ રેસ્ટોરન્ટમાં જોવા મળ્યો નથી." નિરાશ થઈને કહેવું પડે છે કે આર્થર શોપેનહાવર આજે જીવિત હોત તો પણ પેલો ગોલ્ડ કોઈન હજુ સુધી એમનાં કોટનાં ખિસ્સામાં જ હોત !!!

ક્યારેય આપણી વાતોના વિષય પર ધ્યાન આપ્યું છે ? ભગવાન સૌથી ગૌણ વિષય છે. કદાચ તેમના વિષે વાત થાય તોય એ નકારાત્મક જ હોય. સત્ય એ છે કે આપણે મંદિરની નજીક ગયાં પણ ભગવાનથી દૂર થતાં ગયાં. રાજપથ ક્લબ, કર્ણાવતી ક્લબ, YMCA ક્લબ અને ધાર્મિક સંસ્થાઓ વચ્ચે ફરક કરવો મુશ્કેલ બની ગયો છે. આગથી દૂર જવાના નિર્ણયથી આગની ગરમીમાં કોઈ ફરક પડતો નથી. પણ આપણે ઠંડા પડી જઈએ છીએ. અજવાળાથી દૂર જવાનાં નિર્ણયથી અજવાળાની ચમક સહેજ પણ ઓછી થતી નથી. હા, આપણે જરૂર અંધકારમાં ડૂબી જઈએ છીએ. આ જ વાત ઈશ્વરને પણ લાગુ પડે છે.

આપણી સમજણ અને જ્ઞાન કેટલાં અવિકસિત છે એની ખબર છે ? ચાલો, એક વાતનો જવાબ આપો. આપણાં શરીરમાં કેટલાં અંગો ડબલ (બે-બે) છે ? સમય મર્યાદા પાંચ મિનિટ. તમે તમારા શરીર સાથે વર્ષોથી જીવી રહ્યાં છો એટલે આમ તો પાંચ મિનિટનો સમય પણ ન અપાય. છતાં દયાભાવ રાખી તમને એટલો સમય આપ્યો. હવે ગણવા માંડો. હવે ઓથોરાઈઝ જવાબ સાથે સરખાવો- આંખ, ભ્રમરો, ગાલ, નાકનાં ફોયણા, હોઠ, ખભા, હાથ, બગલો, કોણી, હાથનાં અંગૂઠા, હથેળી, કાંડાં, પગ, ઢીંચણ, એડી, પગના અંગૂઠા, કૂલા, ફેફસા, કિડની, આંતરડાં વગેરે વગેરે.....જેને પોતાનાં શરીર વિષે ખ્યાલ નથી એને ઈશ્વરના વિષે પ્રશ્ન કરવાનો હક પણ નથી.

ઈશ્વરને ભૂલ્યા એટલે આજે એવી સ્થતિ આવી કે કૂતરાઓના સારા દિવસો આવ્યાં અને માણસોનાં ખરાબ દિવસો આવ્યાં..... કોરોના આપણી માનસિકતા બદલવા આવ્યો છે. ઈશ્વરની વાતો કરવાના બદલે ઈશ્વરના કામ કરીએ. ઘણાં કહે છે હું અગિયારસ રહ્યો છું, કોઈ કહે છે કે હું ગુરૂવાર રહ્યો છું, કોઈ વળી કહે છે હું શનિવાર રહયો છું. એ સાંભળવા કાન તલસી રહ્યાં છે કે કોક કહે હું હખણો રહ્યો છુ. આ બધુ હખણાં ન રહયાનું પરિણામ છે.

કેવા ભયંકર માહોલમાં જીવી રહ્યાં છીએ. રાતે સૂઈ જઈએ અને સવારે જીવતા ઊઠીએ છીએ ને એનો આભાર માનો. દરરોજ બર્થ ડે ઉજવવો પડે એવી દુ:ખદાયક ખુશી પહેલીવાર જોઈ છે. કુદરતે માણસ વિરુદ્ધ અવિશ્વાસની દરખાસ્ત પસાર કરી હોય એવી સિચ્યુએશન ઊભી થઈ છે. બાટાનાં શોરૂમમાં જઈને કહો, બૂટ છે ? શો રૂમનો માલિક કહેશે, "ના". ચંપલ છે ? ના. સેન્ડલ છે ? ના. સ્લીપર છે ? ના. લૂફર છે ? ના. આપણે એને શું કહીશું ? ભાઈ, જો આ કશું જ તારાં શો રૂમમાં ન હોય તો દુકાન બંધ કરી દે. હવે તમારો અને મારો વારો. દયા છે ? ભાઈચારો છે ? માનવતા છે ? પ્રેમ છે ? વિનય છે ? વિવેક છે ? ભલમનસાઈ છે ? જવાબ ના છે તો બાટાવાળાને જે જવાબ આપ્યો હતો તે આપણે સ્વીકારી લઈએ.

મહાન વૈજ્ઞાનિક સ્ટીફન હોકિંગ અને ખ્યાતનામ લેખક ખુશવંતસિંહ ભગવાનમાં માનતા ન હતાં. આપણે તેમનું આંધળું અનુકરણ કરીએ છીએ. એમનાં તર્ક અને નોલેજની હાઈટ ઘણી હતી. એટલી ઊંચાઈ આપણી નથી. કોઈનો વિરોધ કરવા આપણાં પોતાનાં મૌલિક તર્ક હોવાં જોઈએ તો વિરોધ સાર્થક ગણાય.

કાળરાત્રીમાં તારાઓ વધુ ચમકે છે. આપણી કાળરાત્રી શરૂ થઈ ગઈ છે. આપણી એક માન્યતા એવી છે કે પ્રભુ કોઈપણ રૂપ ધારણ કરી શકે છે. હાલ પ્રભુ ક્યાં રૂપે સમાજમાં વિચરી રહ્યો છે તે સમજાવવું જરૂરી નથી. બીજાને મદદરૂપ બનજો. કોઈની મુશ્કેલીમાં આનંદ ન અનુભવજો. ક્યાક ઈશ્વર તમને એ મુશ્કેલી ભેટ રૂપે ન આપી દે. કેમકે ભગવાન એ જ આપે છે જેમાં તમને આનંદ મળતો હોય !!!

જે.કે.સાંઈ

कई दशकों पहले टीबी जानलेवा बीमारी थी । जिसको टीबी हुई उसका मरना तय था .. कोई छह महीनें में मर जाता तो कोई 12 महीनें में .. मरना तय था। 1949 में टीबी की दवाई खोजी गयी लेकिन दुनिया के हर आम आदमी तक इस दवाई को पहुँचने में लगभग तीस साल लगे । पचास , साठ और सत्तर के दशक तक भारत में भी किसी को टीबी हो जाना मतलब मृत्यु का आगमन ही था । टीबी कन्फर्म की रिपोर्ट आते ही मरीज आधा तो डर से ही मर जाता था ।

टीबी की इसी दहशत के माहौल में साठ के दशक की एक घटना है । फ्राँस के टीबी हॉस्पिटल की । हॉस्पिटल में चालीस रूम थे । वहाँ टीबी के जितने मरीज भर्ती होते थे उनमें से से तीस प्रतिशत मरीज ही ठीक होकर घर जा पाते थे बाकि सत्तर प्रतिशत मरीज उन्ही दवाईयों को खाने के बाद भी नही बच पाते थे । डाक्टरों के लिये भी ये मृत्यु का ये प्रतिशत एक चुनौती बन गया था । किसी को समझ नही आ रहा था कि वही दवाइयाँ देने पर कुछ लोग बिल्कुल ठीक हो जाते है और बाकि नही बच पाते ।

एक बार जब इसी विषय पर एक गंभीर मीटिंग हुई तब एक नर्स ने बोला ... क्या आप सबने एक बात नोट की है ? पीछे की तरफ जो बारह कमरे बने है उन कमरों में आजतक कोई मौत नही हुई ..वहाँ जितने भी मरीज आये सभी ठीक होकर घर गये !

नर्स की बात से सारा मैनेजमेंट सहमत था .. आखिर ऐसा क्यूँ होता है ये जानने के लिये एक मनोचिकित्सक को बुलाया गया । पूरे हॉस्पिटल का अच्छे से मुआयना करके मनोचिकित्सक ने बताया ... ' टीबी की बीमारी छूत की बीमारी है इसलिये आप मरीज को रूम में अकेला ही रखते है । दिन में एक बार डाक्टर और तीन-चार बार नर्स जाती है बाकि पूरे समय मरीज अकेला रहता है । टीबी से कमजोर हो चुका मरीज पूरे दिन अपने बिस्तर पर पड़ा खिड़की से बाहर देखता रहता है । आगे की तरफ जो 28 कमरे बने है उनकी खिड़की से बाहर देखने पर खाली मैदान , दो चार बिल्डिंग और दूर तक आसमान नजर आता है .. मौत की आहट से डरे हुए मरीज को खिड़की के बाहर का ये सूनापन और डिप्रेस कर देता है जिससे उसकी खुद को जिंदा रखने की विल पावर खत्म हो जाती है..फिर उसपर दवाइयाँ भी काम नही करती और उसकी मौत हो जाती है ...

...जबकि पीछे की तरफ जो 12 कमरे बने है उनके बाहर की और बड़ा बगीचा बना हुआ है .. जहाँ सैकड़ो पेड़ और फूलों के पौधें लगे हुए है । पेड़ो की पत्तियों का झड़ना फिर नयी पत्तियाँ आना ..उनका लहराना .. तरह तरह के फूल खिलना .. ये सब खिड़की से बाहर देखने वाले मरीजों में सकारात्मकता लाते है .. इससे उनकी सोच भी पॉजिटिवहो जाती है .. इन पेड़ पौधों को देखकर वो खुश रहते है ..मुस्कुराते है .. उन्हें हर पल अपनी संभावित मृत्यु का ख्याल नही आता ..इसलिये उन मरीजों पर यही दवाइयाँ बहुत अच्छा असर करती है और वो ठीक हो जाते है ।

पॉजिटिव एनर्जी और पॉजिटिव सोच व्यक्ति को विपरीत परिस्थितियों में भी जिंदा रख सकती है ।

देश कोरोना से तो लड़ ही रहा है ..साथ ही जरूरत है इस लंबी लड़ाई में अपनी सोच को सकारात्मक रखने की ताकि हमारी 'विल पावर' हमेशा हाई रहे .. *ताली बजाकर आभार जताना हो या दिये जलाकर खुद को देश के साथ खड़ा दिखाने की कवायद हो* .. ये आपकी सकारात्मक ऊर्जा को बढ़ाने की कोशिश ही है ..

ना तब फ्राँस के उस हॉस्पिटल में उन पेड़ - पौधों से मरीज ठीक हुए थे और ना ही आज भारत में दिये जलाने से कोरोना का ईलाज हो जायेगा लेकिन इस लड़ाई में वही जीयेगा जो सकारात्मकता से भरा होगा ...
निगेटिव लोग तो वैसे भी खुद के और समाज के दुश्मन होते ही है ।

1.🍯❓d♌♑
2.🎄✖
3.🚪k🅰️dℹ💲♓
4.♑♌®️🅰️✔♑
5.♓🅰️®️⚠
6.👌❔d📧♈
7.D📧♈🔑♑🅰️♑d♌♑
8.Y♌💰♓🅾️d🅰️♑♌♑d♌♑
9.K📧💰♌♈
10.🚶♈♌®️💴
11.〽♌k♓🅰️♑©️♓⭕®️
12.♍u®️♌®️❕
13.®️♌d♓📧y
14.🅱️♌♑💲♓❗d♓🅰️®️
15.♈🅰️♑〽♌d
16.♑🅰️♑d🔴
17.🚶👨l
18.👩d♓♌♈
19.🚶♈💨
20. 🌌🌴

જવાબ :-

૧ મધુસુદન
૨ ક્રિષ્ના
૩ દ્વારિકાધીશ
4 નારાયણ
૫ હરી
૬ વાસુદેવ
૭ દેવકીનંદન
૮ યશોદાનંદન
9 કેશવ
10 ગોવર્ધન
11 માખણ ચોર
12 મુરારી
13 રાધેય
૧૪ બંસીધર
15 વનમાળી
16 નંદલાલ
17 ગોપાલ
18 માધવ
19 ગોવાળ
૨૦ રણછોડ

કપૂરનાં પણ વૃક્ષો હોય છે. કપૂર મૂળ તો તજ કુટુંબના સભ્યો કહેવાય. તેથી વનસ્પતિશાસ્ત્રની ભાષામાં તેને (innamomum camphora) કહે છે. કપૂરના વૃક્ષોની ડાળીને ઊંચા તાપમાને વરાળ મળે એટલે તે નાનકડા ટીપાં જેટલું કપૂર મુકત કરે છે. આ ટીપાંમાંથી પાણી અને તેલ છુટૂં પાડવામાં આવે એટલે સફેદ રંગનું કપૂર બાકી રહે છે.

કપૂર એક મીણ જેવી જ ઉપ-પેદાશ છે. જેને કપૂરના ઝાડની છાલ માંથી બનાવવામાં આવે છે. તેનો ઉપયોગ હિન્દુ પુજા તેમજ અન્ય ઘણી ધાર્મિક વિધિઓમાં કરવામાં આવે છે. પરંતુ તે ઉપરાંત પણ તેના કેટલાક એવા સ્વાસ્થ્યવર્ધક ઉપયોગો પણ છે કે જે વિષે કદાચ તમે નહીં જાણતા હોય. આપણા આયુર્વેદ શાસ્ત્રમાં કપૂરના અનેક ઉપયોગો જણાવવામાં આવ્યા છે. માટે જ કેટલાક આયુર્વેદના વૈદો ખાસ રીતે કપૂરનો ઉપયોગ કરતા હોય છે. જો તમારી પાસે પણ કપૂર વિષે કંઈ ખાસ માહિતી ન હોય તો આજે તેના ઉપયોગની માહિતી આપણે આ લેખમાં જોઈએ.

જંતુ ઓ દૂર કરવા માટે જેમ કે તમારા ઘરને મચ્છર રહિત રાખવા માટે

આજકાલ બજારમાં મચ્છર તેમજ અન્ય જીવજંતુઓ મારવાની ઘણી બધી દવાઓ ઉપલબ્ધ છે. જેમાં હાનિકારક રસાયણો નો ઉપયોગ કરવામાં આવતો હોય છે. જે જંતુઓને તો તમારા ઘરમાંથી દૂર રાખે છે પણ માનવ શરીર માટે પણ હાનિકારક હોય છે. બીજી બાજુ કપૂર એક સંપૂર્ણ કુદરતી વસ્તુ છે, જે ખુબ જ સુરક્ષિત રીતે મચ્છરોને ઘરમાથી દૂર રાખે છે. તમારા ઘરને મચ્છર રહીત રાખવા માટે તમારે કપૂરની કેટલીક ગોળીઓ સળગાવવાની છે. અને તે વખતે તમારે તમારા ઘરની બધા જ બારી-બારણાઓ બંધ રાખવાના છે. તે માત્ર તમારા ઘરને સુંદર ખુશ્બુ થી જ નહીં ભરે પણ તેનાથી તમને શાંત ઉંઘ પણ આવશે કારણ કે ત્યારે તમને મચ્છર પણ હેરાન નહીં કરે.

તમારા વાયુમાર્ગ ને ખુલ્લો કરે છે એટલે કે તમને સરળતાથી શ્વાસ લેવામાં મદદરૂપ થાય છે

તમારા નાકમાંથી પાણી વહેવા કરતાં વધારે સમસ્યા તમને નાક બંધ હોય ત્યારે થતી હોય છે. જ્યારે તમને શરદી થઈ હોય અને તમે નિરાતે શ્વાસ લઈ શકતા ન હોય ત્યારે, કપૂર તમને આ સમસ્યા માટે મદદ કરી શકે છે. આ માટે તમારે એક કટોરો પાણી ગરમ કરવાનું છે અને તેમાં કપૂરની કેટલીક ગોળીઓ નાખવાની છે. ત્યાર બાદ તેની વરાળ લેવાની છે. જો તમે આ વરાળ લેતા સમયે તમારું માથુ ટુવાલ અથવા તો કોઈ મોટા કપડાંથી ઢાંકી લેશો તો તે તમને વધારે મદદરૂપ થશે.

પગના તળિયા દુઃખાવો થતો હોય ત્યારે

જો તમને તમારા પગની પેનીઓ દુખે તો તે માટે તમારે ઠંડા પાણીનો શેક કરવાની જગ્યાએ પગની પેની પર કપૂરનું માલિશ કરવાથી તમારી જે સેન્સરી નર્વસ હોય છે તે બહેરી થઈ જશે અને તેના કારણે તમને પગના દુખાવાનો અહેસાસ થશે નહીં. તેનાથી તમારા પગના સોજા પણ ઉતરે છે કારણ કે તેમાં એન્ટિ-ઇન્ફ્લેમેટરી પાવર પણ રહેલો છે. આમ છતાં, આ વાતનું ખાસ ધ્યાન રાખવું કે તમારે તેનો વધારે પડતો ઉપયોગ કરવો જોઈએ નહીં. કપૂરને ગળવાથી મોટી સમસ્યા ઉભી થઈ શકે છે અને તેની આડ અસરો પણ ભયંકર હોય છે અને તેનાથી મૃત્યુ પણ થઈ શકે છે.

ફુગ દૂર કરવા માટે

આપણા પગના નખમાં હંમેશા ફુગ લાગતી જોવા મળતી હોય છે. તેમાં થતાં પરસેવા તેમજ પાણીના સંપર્કમાં રહેવાને કારણે તેને ફંગલ ઇન્ફેક્શન થવાની શક્યતા વધારે રહેલી હોય છે. જે લોકોને ઓનીકોમાઇકોસિસ ની સમસ્યા હોય તેમના પગની આંગળીના નખ ધીમે ધીમે કાળા પડી જતા હોય છે અને સાથે સાથે નબળા પણ પડી જતા હોય છે. આ ફુગના ચેપને દૂર કરવા માટે તમારે કપૂરની કેટલીક ગોળીઓને પાણીમાં પલાળવાની છે અને તે પાણીમાં તમારા પગ રાખી મુકવા. આ પ્રયોગનું સતત પુનરાવર્તન કરતા રહેવું આમ કરવાથી તમને તમારા પગની આંગળીઓ પહેલા જેવી જ સ્વસ્થ થઈ જશે.


**શરીરના સાંધાના દુઃખાવા દૂર કરવા માટે*(

આયુર્વેદ શાસ્ત્રમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે હુંફાળા કોપરેલ તેલમાં કપૂર મિશ્ર કરી તેનું મસાજ કરવાથી આપણા શરીરના સાંધાના દુઃખાવામાં ખુબ રાહત થાય છે. ગંભીર રોગો જેમ કે સંધીવા, ગઠિયા વગેરે સાંધાના દુખાવાની સમસ્યામાં તમને તમારું આખું શરીર દુખતું હોય છે. આવા સંજોગોમાં તમે તમારા શરીર પાસે નાની સરખી પણ હલચલ પણ કરાવી શકતા નથી. કપૂરના આ મસાજથી તમારા શરીરને નવજીવન મળી રહેશે અને સોજાના કારણે થતાં દુઃખાવામાં પણ રાહત મળી શકે છે. ન્હાવા જતા પહેલા આ પ્રયોગ કરવો જોઈએ તેનાથી તમારું શરીર સ્ફુર્તિલું બની જશે.

સારી ઉંઘ માટે

આખા દીવસની ચિંતા, થાક તેમજ મનમાં ચાલતા જાત-જાતના વિચિત્ર વિચારોના કારણે લોકોને જલ્દીથી ઉંઘ નહીં આવવાની સમસ્યા સામાન્ય થઈ ગઈ છે. જો તમે હંમેશા ઉંઘવાના સમયે પડખું ફેરવતા હોય તો તમારે સારી ઉંઘ માટે કપૂરોનો આ પ્રયોગ જરૂર અજમાવવો જોઈએ. અરોમા થેરાપીમાં કપૂરને બાદશાહ ગણવામાં આવે છે. તેની સુગંધ તમારા મગજને શાંત કરે છે અને તમને એક શાંત સ્થિતિમાં લઈ જાય છે. આમ થવાથી તમને ઉંઘ પણ સરસ આવી જાય છે. આ પ્રયોગ માટે સુતા પહેલાં તમે તમારા ઓશિકા નીચે કપૂરની થોડી ગોળીઓ રાખી શકો છો જેથી કરીને સતત તેની ખુશ્બુ ફેલાયા કરે છે અથવા તો તમે કપૂરના તેલને પણ તમારા ઓશીકા પર ઘસી શકો છો.

વાળ પરની ઝૂ મારવા માટે

કપૂર વાળની ઝૂ દૂર કવરા માટે ઉત્તમ ઔષધી ગણવામાં આવે છે. જે લોકોના શાળાએ જતા નાના બાળકો હોય તેમના માટે આ સમસ્યા કંઈ નવી નહીં હોય. વાળની ઝૂ દૂર કરવા માટે કપૂર નો આ સરળ ઉપાય ખુબ જ અસરકારક છે. તે માટે તમારે કપૂરની ગોળીનો ભુક્કો કરી તેને હુંફાળા કોપરેલ તેલમાં મિશ્ર કરી દેવું. હવે આ તેલનું વાળમાં હળવે હાથેથી માલિશ કરવું. તેને આખી રાત માટે રહેવા દેવું અને સવારે શેમ્પુથી વાળ ધોઈ નાખવા. તે માત્ર તમારી વાળમાં રહેલી ઝૂ ને જ નહીં મારે પણ કપૂરમાં રહેલી કેટલીક સુધીંગ પ્રોપર્ટીઝ તમને ખજવાળની સમસ્યા થી પણ રાહત આપશે.

બળવાના ડાઘ ઝાંખા કે હળવા કરે છે

જો તમે ક્યાંક બળી કે દાઝી ગયા હોય ત્યારે તમારા દાહમાંથી રાહત મળ્યા બાદ, તમે તેના પર પાણીમાં ઓગાળેલું કપૂર ડાઘ વાળી જગ્યા પર લગાવી શકો છો. આ પ્રયોગ તમારે નિયમિત કરવાનો રહેશે. કપૂરની જે નિશ્ચેત કરવાની અસર છે તેનાથી તમારી તે જગ્યાની પીડા તો દૂર થશે જ પણ તેનાથી બળ્યાનો ડાઘ પણ હળવો કે ઝાંખો બનશે. આ વાતનું ખાસ ધ્યાન રાખો કે તમે બળ્યાના તાજા ડાઘ પર તે નહીં લગાવી શકો. જો તેનો ઘા હજુ તાજો હશે અને તમે તેના પર કપૂર લગાવશો તો તમને ભારોભાર પછતાવો થશે.


પગની એડી કોમળ બનાવવા માટે

જો તમારી પગની એડી શુષ્ક હોય અને તેમાં વાઢિયા પડી ગયા હોય તો તેને કોમળ બનાવવા માટે તમારે કપૂરનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ. હુંફાળા પાણીમાં થોડુ કપૂર મિશ્ર કરો અને તે પાણીમાં તમારા પગને ૧૫ મીનીટ સુધી પલાળી રાખો. જ્યારે પગના તળિયાની ત્વચા સુંવાળી બની જાય ત્યારે તેના પર પ્યુમિક સ્ટોન ઘસો જેથી કરીને તેના પર રહેલી નીર્જીવ ત્વચા દૂર થઈ જાય છે. આ પ્રયોગને નિયમિત કરવાથી તમારી એડી સુંદર, સુવાળી અને કોમળ બની જશે.


તમારા કપડાને ફ્રેશ રાખવા – કપડા માંથી જીવાતને દૂર રાખવા

જો તમે તમારા કપડાની જીવાતથી કંટાળી ગયા હોય તો તમારા માટે કપૂર એક ઉત્તમ ઉપાય છે. સામાન્ય રીતે આપણે આપણા કબાટમાં તે જીવાતને દૂર રાખવા માટે નેપ્થેલીન ની ગોટીનો ઉપયોગ કરતા હોઈએ છીએ પણ તેની ગંધ એટલી સારી હોતી નથી. પણ તેની જગ્યાએ તમારે કપૂરની ગોળીઓનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ. કપૂર પણ તે જંતુનાશક ગોટીઓ જેવું જ અસરકારક છે. પણ તેનો બીજો એક ફાયદો તેની ખુશ્બુ છે. જે તમારા કપડાંને સુગંધિત બનાવી દેશે.

♦​ *બંધારણમાં સુધારાની પદ્ધતિ*

💁🏻‍♂ ભારતીય બંધારણમાં કોઈપણ સુધારો કરવો હોય તો  તે સુધારો કરવા માટેની ત્રણ પદ્ધતિ છે જે નીચે પ્રમાણે છે .

👉🏿 (1)સંસદમાં  સામાન્ય બહુમતીથી  એટલે કે  50 %  થી વધુ માટે સુધારો .

👉🏿 (2)સંસદમાં સંસદસભ્યો  દ્વારા  2/3 બહુમતી દ્વારા પરંતુ કુલ સંખ્યાના  50 % થી વધુ માટે  સુધારો.

👉🏿 (3)સંસદમાં 2/3 બહુમતીથી અને સાથે રાજ્યમાં સાદી બહુમતી સુધારો.

➖બંધારણમાં અત્યાર સુધી લગભગ 96 જેટલા સુધારાઓ થયા છે , બંધારણમાં પ્રથમ સુધારો 1951 મા થયો હતો.

➖બંધારણમાં અત્યાર સુધી થયેલ સુધારાઓમાં સૌથી મહત્વપૂર્ણ સુધારો 1976 માં  42 માં  સુધારો થયો હતો જેને મીની બંધારણ પણ કહે છે .

♦ *બંધારણના મહત્વના સુધારાઓ*

👉🏿 પ્રથમ સુધારો (1951) :
➖મૌલિક અધિકારોમાં સમાનતા , સ્વતંત્રતા , તથા સંપતિનો અધિકાર  સમાજના હિતમાં જોડી દીધો . નાયાધીશોની નિયુક્તિ તથા તેની જગ્યાઓની અનામત અંગેની જોગવાઈ .

👉🏿 બીજો સુધારો (1953) :   ➖રાજ્યોને  સંસદમાં પ્રતિનિધિત્વ આપવામાં  આવ્યું.

👉🏿 સાતમો સધારો (1956) :
➖14 રાજ્યો તથા 6 કેન્દ્રશાષિત પ્રદેશોને  રાજ્ય તરીકે માન્ય કર્યા.

👉🏿 આઠમો સુધારો (1960) : ➖અનુસુચિતજાતી  અને જનજાતિ માટે અનામત બેઠકોની ફાળવણીનો સમય 10 વર્ષથી વધારીને  20  વર્ષ કરવામો આવ્યો .

👉🏿 દસમો સુધારો (1961) :
➖દાદરા તથા નાગર હવેલી  વિસ્તાર ભારતનો  બની  ગયો.

👉🏿 બારમો  સુધારા (1961) :
➖ગોવા , દમણ અને દીવ ભારતમાં જોડાયા  .

👉🏿 તેરમો  સુધારો (1962) :
➖નાગાલેન્ડ ભારતનું નવું રાજ્ય  બનવાનો સુધારો.

👉🏿 ચોદમો સુધારો (1962) :
➖ફાનસના આધિપત્યનું પોંડીચેરી ભારતમાં જોડાઈ ગયું .જે અંગે સુધારો કર્યો .

👉🏿 પંદરમો સુધારો (1963) :
➖ઉચ્ય ન્યાયાલયના નાયાધીશની સેવા નિવૃત્તિ વયમર્યાદા 60 વર્ષથી વધારીને 62 વર્ષની કરવામાં આવી.

👉🏿 એકવીસમો સુધારો (1967) : 
➖બંધારણના  આઠમાં પરિશિષ્ટ માં સિંધી ભાષાને ઉમેરવાઈ .

👉🏿 છવ્વીસમો  સુધારો (1971) : 
➖ રાજાના સાલીયણા  તથા વિશેષ અધિકારો  બંધ કરી દીધા.

👉🏿 એક્ત્રીસમો  સુધારો (1973) :
➖લોકસભાના સભ્યોની સંખ્યા 525 થી વધારીને  545 કરવામાં આવી.

👉🏿 છ્ત્રીશ્મો સુધારો (1975) :
➖આ સુધારાથી  સિક્કિમ ભારતનું  22 મું  રાજ્ય બન્યું.

👉🏿 સાડાત્રીસ્મો  સુધારો  (1975 ) :
➖અરુણાચલ પ્રદેશને વિધાનસભાનો દરજ્જો અપાયો .

👉🏿 બેતાલીસમો સુધારો (1976) :
➖આ સુધારાથી  બંધારણની પ્રસ્તાવનામાં સુધારો કરાયો . સમાજવાદી  અને બિનસાંપ્રદાયિક  નવા શબ્દો ઉમેરવામાં આવ્યા . રાજ્ય નીતીનિર્દેશક સિદ્ધોતો પર મહત્વ આપવામાં આવ્યું . મૂળભૂત અધિકારો પર નિયંત્રણ રાખવામાં આવ્યું . મૂળભૂત ફરજો ઉમેરવામાં આવી . રાષ્ટ્રપતિ મંત્રીમંડળની સલાહ માનવા બંધાયેલી છે . રાષ્ટ્રપતિ કલમ 356 નીચે કોઈપણ રાજ્યમાં  એક વર્ષ સુધી  રાષ્ટ્રપતિ શાસન  લાદી શકાય છે , તે આ સુધારા દ્વારા ફેરફારો કરવામાં આવ્યો .

👉🏿 ચુમાલીસમો સુધારો (1978) :
➖મિલકતના અધિકારોને રદ કરવામાં આવ્યા . લોકસભા,વિધાનસભાનો સમયગાળો 6 વર્ષમાંથી 5 વર્ષનો આ સુધારાથી કરવામાં આવ્યો.

👉🏿 સુડતાલીસમો  સુધારો (1984 ) : 
➖નવમાં પરીશીષ્ટમાં જમીન સુધારાને લગતા 14 કાયદાઓ ઉમેરવામાં આવ્યા .

👉🏿 બાવનમો સુધારો (1985) :
➖રાજકીય પક્ષમાં પક્ષોન્તર વિરોધી કાયદો લાવવામાં આવ્યો.

👉🏿 ત્રેપનમો સુધારા (1986) :
➖આ  સુધારાથી મિઝોરમ ભારતનું  24 મું રાજ્ય બન્યું.

👉🏿 ચોપનમો સુધારો (1986) :
➖સુપ્રીમ કોર્ટના અને હાઇકોર્ટના  ન્યાયાધીશોના પગારમાં વધારો કરવામાં આવ્યો .ભારતના વરિષ્ઠ ન્યાયમૂર્તિને  રૂ.10,000 માસિક હાઇકોર્ટના મુખ્ય ન્યાયધીશને  રૂ.9000 માસિક તથા હાઇકોર્ટના નાયાધીશને  રૂ.8000 માસિક પગાર આ સુધારાથી નક્કી થયો.

👉🏿 સત્તાવનમો સુધારો (1987) :  ➖આ સુધારાથી ગોવા ભારતનું પચ્ચીસમું રાજ્ય બન્યું.

👉🏿 એકસઠમો  સુધારો  ( 1989) :
➖આ સુધારા દ્વારા ચૂંટણી માટે  મતદાતા માટે 21 વર્ષની ઉમરને બદલે 18 વર્ષની કરવામાં આવી. માતાધીકારનો હક 18 વર્ષે આપવામાં આવે છે.

👉🏿 બાસઠમો સુધારો (1989) :
➖લોકસભા અને વિધાનસભાઓમાં  અનુસુચિતજાતિ અને અનુસુચીત જનજાતિ બેઠકોની અનામતની મુદત  10 વર્ષે વધારાઈ જે  2000 સુધી અમલમાં રહેશે.

👉🏿 છાસઠમો  સુધારો (1990) :
➖બંધારણના નવમાં પરીશિષ્ટમાં 55 નવા જમીન સુધારણાના  કાયદા ઉમેરવામાં આવ્યા.

👉🏿 ઓગણસીત્તેરમો સુધારો  (1991) :
➖કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ દિલ્હીનું નામ રાષ્ટ્રીય રાજધાની ક્ષેત્ર રાખવામાં આવ્યું તથા દિલ્હીમાં 70 સભ્યોવાળી વિધાનસભા રચવામાં આવશે , તેવી જોગવાઈ આ સુધારા દ્વારા કરવામાં આવી.

👉🏿 સીતેરમો સુધારો (1962) :
➖પોંડીચેરી તથા દિલ્હી  વિધાનસભાના સભ્યો રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીઓમાં ભાગ લઇ શકે તેવો અધિકાર આપવામાં  આવ્યો.

👉🏿 એકોતેરમાં સુધારો (1992) :
➖બંધારણના આઠમા પરીશિષ્ટમાં  નેપાળી , મણિપુરી  તથા કોકણી ભાષાઓ ઉમેરવામાં આવી.

👉🏿 તોતેરમો સુધારો (1992) :
➖ગ્રામપંચાયતો, નગરપાલિકાઓ તથા મહાનગરપ

ાલિકાઓમાં 33 %  બેઠકો મહિલા માટે ઉમેરવામાં આવી .

👉🏿 ચુમોતેરમાં સુધારો (1992) :
➖પંચાયતીરાજ  સબંધી સુધારો .

👉🏿 પંચોતેરમો સુધારો (2002) :
➖ભાડુઆતો અને મકાન માલિકો વચ્ચે થતા ઝગડાનો ઉકેલ માટે અનુંછેદ 323 (b) ના ખંડ (૨) માં નવો ઉપખંડ જોડી ત્રિબ્યુંનલ ની રચના કરવામાં આવી અને ભાડુઆતો સબંધી  કેસો આ ત્રિબ્યુંનલમાં ચાલશે તેવી જોગવાઈ કરવામાં આવી.

👉🏿 પંચયાસીમો  સુધારો (2002) : 
➖બંધારણીય અનુંછેદ 16(4 A ) નો સંશોધિત 85 મો  બંધારણીય સુધારો વર્ષ 2002 માં પસાર કરવામાં આવ્યો આ સુધારા અનુસાર અનુસુચિત જાતી  અને અનુસુચિત જનજાતિના  સરકારી કર્મચારીઓને પ્રમોશનમાં પણ બેકલોગનો લાભ આપવામાં આવ્યો.

👉🏿 છ્યાસીમો સુધારો (2002) :
➖આ સુધારા દ્વારા  પ્રાથમિક શિક્ષણને  મૂળભૂત અધિકારોમાં સ્થાન આપવામાં આવ્યું અને રાજ્ય સરકાર માટે  6 થી 14  વર્ષના બાળકને શિક્ષણ આપવું ફરજીયાત બનાવવામાં આવ્યુ. અને આ જ અધિકાર મૂળભૂત ફરજ રૂપે પણ મુંકવામાં  આવ્યો .  આમ મૂળભૂત ફરજો 10 માંથી વધી ગઈ ને 11 થઇ.

👉🏿 સીતયાસીમો સુધારો (૨૦૦૩) : 
➖આ સુધારા દ્વારા સર્વિસ ટેક્સ ઉઘરાવવાની અને આ ટેક્સ કેન્દ્ર અને રાજ્ય વચ્ચે વહેચવાની  જોગવાઈ અનુચ્છેદ 268 A ઉમેરીને કરવામાં આવી .

👉🏿 એકાણું મો સુધારો (૨૦૦૩) :
➖આ બંધારણીય સુધારા દ્વારા પક્ષ પલટાને સંપૂર્ણપણે પ્રતીબંધિત કરવામાં આવ્યો. આ પહેલા પક્ષના 1/3 સભ્યો એકસાથે બીજા પક્ષમાં જાય તો તેણે કાયદેસર બનવાની જોગવાઈ પક્ષ પલટા વિરોધી કાનૂનમાં હતી. પરંતુ આ સુધારા દ્વારા આ જોગવાઈ રદ કરવામાં આવી.

👉🏿 92 મો સુધારા (2003) :
➖બોડો,ડોગરી,મૈથાલી અને સંથાલી ભાષાઓનો આઠમી અનુસૂચિમાં સમાવેશ.

👉🏿 93 મો સુધારા (2005) :
➖ખાનગી શિક્ષણ સંસ્થાઓમાં અન્ય પછાત વર્ગ માટે 27 % અનામત જોગવાઈ .

👉🏿 94 મો સુધારો  (2006) : 
➖ઝારખંડનું અલગ રાજ્ય રચાતા બિહારમાં અનુસુચિત જાનજાતીની વસતી ઘટતી જતાં S T ખાસ મંત્રીની જોગવાઈ બિહારમાંથી રદ કરી ઝારખંડ અને છ્ત્તીશઘઢ માટે કરવામાં આવી .

👉🏿 95મો સુધારો (2009) :
➖SC અને ST  માટેની અનામત 70 વર્ષ સુધી ચાલુ રાખવાની જોગવાઈ (એટલે કે 25જાન્યુ,2020 સુધી)

👉🏿 96 મો સુધારો  (2011)  :
➖ઓરિસ્સા રાજ્યનું નામ બદલીને  ઓડિશા કરવામાં આવ્યું

ભગવાન શ્રી કૃષ્ણએ ગીતામાં જે કહ્યું એ ઉપરાંત એમણે એક માર્મિક વાત એમના જીવનના અંતિમ તબક્કામાં કરી હતી. યાદવો મદીરાપાન કરી, અંદરોઅંદર લડતાં હતાં. કોઈક શાણા માણસે કેશવને કહ્યું, "હે મુરલીધર ! આપ પોતે ભગવાન છો. આ યાદવો આપના કુળના છે. આપના ભાઈ-ભાંડુ છે. આપ શું તેમને વિનાશના માર્ગે જતાં નહી રોકો ?" શ્રી કૃષ્ણએ ઉદાસ ચહેરે જે વાત કહી, તે કદી વિસરવા જેવી નથી. તેમણે પેલાં શાણા માણસને એટલું જ કહ્યું," હે સજ્જન ! માફ કરજો પણ કુસંપી અને વ્યસનીને (ચારિત્ર્યહિન) તો હું પણ બચાવી શકતો નથી. ભલે ને એ મારુ કુળ હોય કે મારાં ભાઈ-ભાંડુ હોય." જેનો રાજા ઈશ્વર સ્વયં હોય તે કુળ પણ કુસંપ અને વ્યસનમાં નાશ પામ્યું. ઉત્તમ જીવન જીવવા માટે સંપ અને ચારિત્ર્ય જરૂરી છે.

માણસ પાસે ત્રણ વસ્તુ હોવી જોઈએ. સમય, શક્તિ અને સમજ. ખાટલે મોટી ખોડ એ જ છે કે પાયો જ નથી. સિનિયર સીટીઝન પાસે સમય અને સમજ બંને છે પણ શક્તિ નથી. બાળકો પાસે માત્ર સમય છે પણ સમજ અને શક્તિ નથી. યંગ જનરેશન પાસે ત્રણેય છે પણ સ્વાર્થીપણું નડે છે. સ્વાર્થીપણાની નાજાયાજ ઔલાદ કુસંપ છે.

યુધિષ્ઠિર ધર્મનો અવતાર મનાતા હતાં, ભીમમાં એક હજાર હાથીઓનું બળ હતું, સહદેવ ટોપ ક્લાસ જ્યોતિષી હતો, અર્જુન મહાન યોધ્ધા હતો, નકુલ જેવો ચતુર આખી અવનિ પર કોઈ ન હતો. સૌથી મોટો પ્લસ પોઈન્ટ ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ તેમની સાથે હતાં. વળી, તેમની વચ્ચે એકતાય હતી. તો પણ પાંડવોને વનવાસ ભોગવવો પડ્યો. સંપ હતો પણ ચારિત્ર્ય ખંડિત હતું. તેઓ જુગટું રમ્યા હતાં. લો, વધુ એકવાર આપણો પ્રમેય સિધ્ધ થઈ ગયો.

કુસંપના કેટલાં ઉદાહરણ જોઈએ છે ? ઈ.સ. 1000 થી ઈ.સ. 1026 સુધીમાં અફગાનિસ્તાનના મહમ્મદ ગઝનવીએ ભારત પર લગભગ સત્તર વખત ચડાઈ કરી. દર વખતે લૂંટફાટ અને ખૂનીખેલ ખેલ્યો. ભારતનો નકશો નજર સમક્ષ લાવો. મહમ્મદ ગઝનવી અફગાનિસ્તાનથી ભારતમાં છેક 2000 કી.મી. સુધી અંદર આવી લૂંટ ચલાવી જતો રહેતો હતો. આ 2000 કી.મી. સુધીમાં એને કોઈ રોકનાર ન હતું ? હતાં. નરબંકા શૂરવીરો હતાં. હાથી સાથે મલ્લયુધ્ધ કરે એવા રાજાઓ હતાં. ગઝનવીની સેના કરતાં ઉચ્ચ કક્ષાના હથિયારો હતાં. આપણી પાસે કોઈ વસ્તુની કમી હતી તો તે એકતા અને ચારિત્ર્યની કમી હતી. તે વખતે મારે શું ? અને આપણે શું ? આ બે પ્રશ્નો એ આપણાં ઈતિહાસને કલંકિત કર્યો.

આપણી આ ટેવથી કંટાળીને એકવાર ગુસ્સાથી લોકમાન્ય ટિળકે કહ્યું હતું કે, "આપણે સૌ ભારતીયો અંગ્રેજોએ સામે એક થઈને માત્ર થૂંકયા હોત ને તો તમામ અંગ્રેજોએ તેમાં ડૂબી ગયાં હોત !!!"

કોરોના એ ગઝનવીનો અર્વાચીન અવતાર છે. આજે એનાં ઘોડાં આખી દુનિયા ધમરોળી રહ્યાં છે. આપણે કલંકિત ઈતિહાસનું પુનરાવર્તન કરવું નથી. માત્ર અને માત્ર સંપથી લોકડાઉન થઈને જ આપણે કોરોનાને હરાવી શકીશું. તમામ ધર્મ અને કોમોએ એક બનવું પડશે.

કભી તું મંદિર કી છત પર બૈઠતાં હૈ,
કભી તું મસ્જિદ કે ઘૂમટ પર બૈઠતાં હૈ.
બતા એ પરિન્દે ,તેરા મજહબ કૌન-સા હૈ ???

જરૂર વગર ઘરની બહાર નીકળી પોતાને મૂર્ખ સાબિત કરવાનો પ્રયત્ન ન કરશો. એક વિદેશી કહેવત છે- "મુર્ખથી ચેતતા રહો, તે જુનાં કપડા જેવો હોય છે, જેને તમે જેટલી વખત સાંધો, પવન તેટલી વખત તેને ફાડશે." આ મૂરખાઓ જોખમમાં વધારો કરી રહ્યાં છે. આપણાં દેશમાં એક પેટર્ન એવી છે કે આપત્તિ આવે એટલે આપણે એક થઈ જઈએ છીએ અને આપત્તિ જતાં પાછાં હતાં એનાં એ જ થઈ જઈએ છીએ.

એક ધનાઢ્ય માણસ અહમ ધરાવતો હતો. તે સદા-બારેમાસ છત્રી ખોલીને ફરતો. જાણે પોતાનું એક પ્રાઈવેટ અલગ કાળું આકાશ જોઈ લો. જ્યારે તે ખુલ્લી છત્રી લઈને ચાલતો ત્યારે બધાથી અલગ દેખાતો. તેની છત્રી જાણે બધાને કહેતી હોય કે આઘા ખાસો, શેઠની સવારી આવી રહી છે. સાહેબ, તમે છત્રી ખોલીને ફરો એનો કોઈ વાંધો નથી, પણ આ તમારી છત્રીનાં સળિયાની અણી બજારમાં કેટલાયની આંખમાં, ગાલમાં, કપાળમાં વાગે છે એનું તો ધ્યાન રાખો !!! આનું અર્થગ્રહણ પોતીકી રીતે કરી લેજો.

ગુજરાતનો અર્વાચીન ઈતિહાસ વલભીથી શરૂ થાય છે. વલભી એક સમયે સમૃદ્ધ હતી. કુલ 1300 માઈલનો વિસ્તાર ધરાવતું રાજય હતું. સ્વયં વલભી પંદરેક માઈલનું ક્ષેત્રફળ ધરાવતું નગર હતું. આ નગરમાં એ સમયે સોથી પણ વધુ કરોડપતિઓ નિવાસ કરતાં હતાં. એકસો બૌધ્ધ મઠ અને છ હજાર કરતાં વધુ સાધુઓ વસવાટ કરતાં હતાં. આ વર્ણન ચીની યાત્રી હ્યુએનસાંગનું છે. આ નગરના વિનાશની એક દંતકથા પ્રસિધ્ધ છે. આ નગરમાં એક કૂકા નામનો અતિ ધનવાન શેઠ રહેતો હતો. તેની દીકરી પાસે મૂલ્યવાન રત્નોથી સુશોભિત હાથીદાંતનો કાંસકો હતો. રાજા શિલાદિત્યની પુત્રીને આ કાંસકો ગમી ગયો. કૂકા શેઠની દીકરી આ કાંસકો આપવા તૈયાર ન હતી.

રાજા શિલાદિત્યએ બળજબરીથી કાંસકો લઈ લીધો. કૂકા શેઠે સિંધ દેશનાં રાજાને એક કરોડ રૂપિયા આપ્યા અને વલભી પર આક્રમણ કરાવ્યુ. વલભીનો નાશ થયો.

એક વ્યક્તિની સ્વાર્થી મૂર્ખામી કેવું પરિણામ લાવી શકે છે તેનું આ શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ છે. બહાર નીકળી કોરોનાને તેડી ન લાવશો. એક રહો...લોક રહો.... શૂન્ય નીચેનું એક દિવસનું તાપમાન ત્રણ ફિટ બરફ જમાવવા માટે પુરતું નથી.

જે.કે.સાંઈ

આજે આ બંને મહાગ્રંથોમાં ભક્તિ અને ભક્તો વિશે વાત કરવી છે.


માણસે ભક્તિની શરૂઆત ક્યારથી કરી હશે? આદિકાળમાં પ્રકૃતિના સ્વરૂપોથી અભિભૂત થઈને ભક્તિની શરૂઆત થઈ હશે. માણસ પ્રકૃતિને મુગ્ધ બની નિરખતો રહ્યો હશે.. જેમ આપણે આજે પ્રવાસ કરી હિમાલયને કે સમુદ્રને કે વનને જોઈ અભિભૂત થઈ જઈએ છીએ એમ. મેં પ્લેનમાંથી એવરેસ્ટ જોયો ત્યારે મોબાઈલ ખોલી એના ફોટો લેવાનું ભૂલી ગયેલો, કુદરતના મનમોહક સ્વરૂપોથી, પાણીની જીવનપોષક શક્તિઓથી આદિમ માનવોએ એને ઈશ્વર ગણ્યા હશે. કારણ કે ભક્તિ એ ડરનું પરિણામ ન હોઈ શકે. અગ્નિથી બધું બળી જવાને લીધે કે પાણીમાં ડૂબી જવાને લીધે આદિમ પૂર્વજોએ એની ભક્તિ શરૂ કરી ન હોઈ શકે, પરંતુ એના ઉપકારક તત્વોને જોઈને જ એના પ્રત્યેનો પૂજ્યભાવ આવ્યો હોઈ શકે એ તત્વોનું નિયમન કરનાર કોઈ એક પરમશક્તિ છે જેના પરિણામે આ બધો સંચાર થાય છે એમ તેમને લાગ્યું હશે. અને આમ ભ્કતિની શરૂઆત થઈ હશે. આપણા ધર્મના પૃથક્કરણ વખતે કહેવાતા વિચારકો અને ફિલસૂફો એમ કહે છે કે જેનાથી ડર લાગ્યો એને આપણે પૂજવાનું શરૂ કરી દીધું, એ સદંતર ખોટું લાગે છે, એ તત્વોથી અભિભૂત થયા હોઈ શકીએ. ગીતાના વિશ્વરૂપદર્શન અધ્યાયમાં અર્જુન પ્રકૃતિના તત્વોનો સંદર્ભ આપતા પ્રાર્થના કરે છે.

वायुर्यमोऽग्निर्वरुणः शशाङ्कः
प्रजापतिस्त्वं प्रपितामहश्च।
नमो नमस्तेऽस्तु सहस्रकृत्वः
पुनश्च भूयोऽपि नमो नमस्ते॥११-३९॥

અર્થાત તમે જ વાયુ યમ અગ્નિ વરુણ ચંદ્રમાં પ્રજાપતિ અને પ્રપિતામહ (બ્રહ્માનું પણ કારણ) છો. તમને હજારો નમસ્કાર હો, નમસ્કાર હો અને પુન: તમને વારંવાર નમસ્કાર હો.

શ્રી રામ અને શ્રી કૃષ્ણની જીવન પદ્ધતિ, જીવન પ્રત્યેનો દૃષ્ટિકોણ અને તેમનાં ઈશ્વર હોવાની વાતના પ્રતિપાદનમાં ભિન્નતા દેખાય છે. શાળામાં આપણે સોટીમૂળ અને તંતુમૂળ ભણ્યા હતા. શ્રી રામનું જીવન મર્યાદાની ગાથા છે, એક નિશ્ચિત સીમારેખાની બહાર તેઓ ગયા નથી, જીવન જીવવાની મર્યાદાઓ અને આદર્શો તેમણે આચરી બતાવ્યા છે. એમના આદર્શો અને મર્યાદાઓ સોટીમૂળની જેમ એક નિશ્ચિત પથને અનુસરે છે. જ્યારે કૃષ્ણનું જીવન ઘટનાપ્રચૂર છે, મૂળ વાર્તાની સાથે સાથે અનેક ઉપવાર્તાઓ, જાણે તંતુમૂળ. રામભક્ત એ જ હોઈ શકે જે તેમના આદર્શોને જીવનમાં સંપૂર્ણપણે ઉતારી શકે. એમનો ભક્ત હોવા માટે દરેક પગલે પોતાની જાતને એ પૂછવું જોઈશે કે જો આ સ્થાને રામ હોત તો શું કરત? ભયસ્થાન એ જ છે કે રામની ભક્તિ સહેલી નથી, કારણ કે એ મર્યાદાપુરુષોત્તમ હતા, આપણે એનો પ્રયત્ન માત્ર કરીએ તો પણ ખબર પડે કે એ કેટલું મુશ્કેલ છે.

શ્રી રામે કદી સ્વમુખે પોતે ઈશ્વર હોવાનું કહ્યું નથી, પરંતુ તેમના આદર્શ તેમને ઈશ્વર બનાવે છે. રામે જે કહેવું હતું એ પોતાના જીવન દ્વારા કરી બતાવ્યું છે. તો કૃષ્ણએ ગીતામાં અનેક શ્લોકમાં પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ રીતે પોતે ઈશ્વર હોવાનું સ્વીકાર્યું છે. જગતમાં બીજે ક્યાંય પણ કોઈ પણ ધર્મમાં કોઈ ધર્મધ્વજધારકે પોતે ઈશ્વર હોવાનું કહ્યું નથી, અન્ય ધર્મોમાં ધારકોએ પોતાને ઈશ્વરના સંતાન કે સંદેશાવાહક કહ્યાં છે. દ્વૈત અને અદ્વૈતની થિઅરી મુજબ કૃષ્ણ જો એમ કહે કે ‘હું પણ ઈશ્વર છું.’ તો એ વાત સ્વીકારાઈ ન હોત, કારણ કે ‘પણ’ સરખામણીને જન્મ આપે છે, અને એ રીતે તેઓ ઈશ્વરથી ભિન્ન હોવાની વાત જાતે જ કહી દેત. એ દ્વૈત હોત, પરંતુ કૃષ્ણ અદ્વૈત છે. દરેક વસ્તુનું એક કારણ છે, પણ એ કારણોનું પણ અંતિમ કારણ અદ્વૈત ગણીને તેમણે કહ્યું,

मत्तः परतरं नान्यत्किंचिदस्ति धनंजय।
मयि सर्वमिदं प्रोतं सूत्रे मणिगणा इव॥७-७॥

હે ધનંજય, મારાથી શ્રેષ્ઠ આ જગતમાં સહેજ પણ કોઈ કારણ નથી. જેમ મોતી એક દોરામાં પરોવાયેલા હોય એમ આ આખું જગત મારામાં જ ઓતપ્રોત છે.

बीजं मां सर्वभूतानां विद्धि पार्थ सनातनम्।
बुद्धिर्बुद्धिमतामस्मि तेजस्तेजस्विनामहम्॥७-१०॥

હે પાર્થ, સંપૂર્ણ પ્રાણીમાત્રનું સનાતન, અનાદી બીજ મને જ જાણ, બુદ્ધિમાનોમાં બુદ્ધિ અને તેજસ્વીઓમાં તેજ હું જ છું.

पिताहमस्य जगतो माता धाता पितामहः।
वेद्यं पवित्रमोंकार ऋक्साम यजुरेव च॥९-१७॥

હું જ આ જગતનો પિતા, માતા, ધારણ કરનાર, અને પિતામહ છું, હું જાણવા યોગ્ય છું, પવિત્ર ઓમકાર, ઋગ્વેદ, સામવેદ અને યજુર્વેદ પણ હું જ છું.

अहमात्मा गुडाकेश सर्वभूताशयस्थितः।
अहमादिश्च मध्यं च भूतानामन्त एव च॥१०-२०॥

હે ગુડાકેશ, સમસ્ત પ્રાણિઓના આદી, મધ્ય અને અંત હું જ છું. અને સર્વપ્રાણીઓના અંતર મનમાં આત્મ સ્વરૂપે પણ હું જ સ્થિત છું.

यस्मात्क्षरमतीतोऽहमक्षरादपि चोत्तमः।
अतोऽस्मि लोके वेदे च प्रथितः पुरुषोत्तमः॥१५-१८॥

હું ક્ષર થી અતીત છું, અને અક્ષરથી પણ ઉત્તમ છું. એટલે જ લોકમાં અને વેદોમાં હું પુરુષોત્તમના નામથી પ્રસિદ્ધ છું.

ભક્ત તો જ અસ્તિત્વ ધરાવે જો ઈશ્વર પોતે અસ્તિત્વ ધરાવે, મતલબ એમાં ઈશ્વર તત્ત્વ હોય, એ પૂજનીય હોય. ઈશ્વરત્વ એ સાપેક્ષ વસ્તુ નથી. ઈશ્વરત્વ ભયજનક નથી. એ તો આનંદ સ્વરૂપ હોય, દુ:ખભંજક, ભયહરનાર.. અને એવા ઈશ્વરનો ભય ન હોવો ઘટે, સાચો ભક્ત ઈશ્વરને અકારણ પ્રેમ કરતો હોવો જોઈએ, અને આ લખી રહ્યો છું ત્યારે જ સંવાદ આવ્યો, આજના એપિસોડમાં કૃષ્ણએ કેટલી સરસ વાત કહી, જે ક્રોધ કરતા હોય એની પૂજા શા માટે? પૂજા કરવી એ ભક્તનું કર્તવ્ય છે, પણ પૂજા કરાવવી એ ઈશ્વરનું કર્તવ્ય કઈ રીતે હોઈ શકે? ઈશ્વર તો આનંદ સ્વરૂપ હોવા જોઈએ, નિશ્ચલ સ્નેહ સ્વરૂપ. પ્રકૃતિના તત્વોની પૂજા કરવાનું એ કહે છે, ગાયની, વનોની, પર્વતોની અને નદીઓની.. કારણ કે એ પોષક છે. કહેવાય છે કે મનુષ્યજન્મ પહેલાનો જન્મ ગાયનો હોય છે, પ્રાણીઓમાં કૃષ્ણ ફક્ત ગાયનું જ સ્મરણ કરે છે. જો સ્મૃતિઓની સફરે જઈ શક્તા હોઈએ તો જાણીએ કે આપણી મનુષ્ય જન્મ પહેલાની સ્મૃતિઓ ગાયની છે. આપણા ધર્મગ્રંથોમાં સાર્વત્રિક ગાયની મહિમા થઈ છે.

ભક્તિ પ્રકૃતિના તત્વોથી પ્રકૃતિમય પુરુષો સુધી પહોંચી છે. અહીં પુરુષનો અર્થ સ્ત્રીથી ભિન્ન એવો લેવાનો નથી. કારણ કે આપણા તો પુસ્તકોમાં પણ પુરુષ અને પ્રકૃતિના સમન્વયની વાતો કહેવાઈ છે. ભક્તિ એ સાર્વત્રિક સ્વરૂપ છે, એ કોઈ એક સ્થળના કે કાળના બંધનમાં ન સંભવી શકે. હું સવારે પ્રાર્થના કરું, પછી તૈયાર થઈ ઓફિસ જઉં, પછી ત્યાં કામ કરું, ગુસ્સે થાઉં, પછી ઘરે આવું, થાક અને ગુસ્સો ઘરના લોકો પર ઉતારું અને પછી ઈશ્વર સમક્ષ દીવો કરવા જઉં તો એ ભક્તિ કયા પ્રકારની ભક્તિ થઈ. ભક્તિ માણસના સ્વભાવ અને વ્યક્તિત્વમાંથી ઝળકવી જોઈએ. હું મારું લેપટૉપ ખોલતો હોઉં તો પણ ધર્મગ્રંથ ખોલતો હોઉં એવો ભાવ મારા મનમાં આવે, ગાયને રોટલી ખવડાવતી વખતે, તુલસીને પાણી ચડાવતી વખતે જાણે ઈશ્વરને અર્પણ કરતો હોઉં એ ભક્તિ, હું છોડ પર રહેલું ગુલાબનું ફૂલ સ્પર્શથી અનુભવતો હોઉં ત્યારે જાણે પરમાત્માને સ્પર્શતો હોઉં એવું અનુભવું તો એથી વધુ ઉચ્ચતમ ભક્તિ કઈ હોઈ શકે? ભક્તિ એટલે સંપૂર્ણપણે ઈશ્વરમય થવું, ઈશ્વરદત્ત તત્વોને સમર્પિત થઈ જવું. અને એવું કયું તત્ત્વ છે જેમાં ઈશ્વર નથી? એટલે ભક્તિ એક રીતે સંપૂર્ણતાને સમજવાની અને અનુભવવાની પ્રક્રિયા છે. ઓશો આને ‘પ્રેયરફુલનેસ’ કહે છે. પણ આપણને આ બધી થિઅરી લાગે છે, હાસ્યાસ્પદ અને માની ન શકાય એવી. આપણી પ્રગતિ અને વધેલી સમજણે આપણને પોતાને આનંદ અનુભવતા રોકે છે.
એક દિવસ કરી જોઈએ, આવતીકાલે હું પ્રયત્ન કરું કે એક આખા દિવસના કાર્યોને આપણે અહોભાવથી અનુભવી અને પૂર્ણ કરી શકીએ, કરી જોઉં.

એક અજબ ઉદાહરણ યાદ આવ્યું. મને ગમતી વેબશ્રેણી #Westworld નો એક સંવાદ છે, માનવ જેવા લાગતા હ્યુમનોઈડના એક આખા પાર્કના નિર્માતા ફોર્ડ પોતાના સર્જન વિશે કહે છે, "Mozart, Beethoven, and Chopin never died. They simply became music." મતલબ “મોઝાર્ટ, બિથોવન અને ચોપિન કદી મર્યા નથી, એ ફક્ત સંગીત બની ગયા.” સર્જક નાશવંત છે, દ્વૈત છે, પણ જો એ સંગીત બની જાય તો અમર થઈ જાય.

ભક્તિ મારા હિસાબે સર્જકમાંથી સર્જન બનવાની યાત્રા છે.

આ બંને મહાગ્રંથોમાંથી મારા માટે ભક્તિના ચાર પ્રમુખ માપદંડ છે, લક્ષ્મણ, હનુમાન, અર્જુન અને દ્રૌપદી. આમ તો આ ચાર માત્ર માપદંડ નથી, કારણ કે ભક્તિ માત્રનો અર્થ સમર્પણ છે, પ્રેમ છે અને એટલે જો ભક્તોની સૂચી બનાવવા બેસીએ તો પુસ્તક પણ ઓછું પડે, પણ મારે આ ચાર વિશેની જ વાત મૂકવી છે.

આજે વાત લક્ષ્મણજી અને હનુમાનજીની..

રામના ભક્તો તેમને પૂર્ણપણે સમર્પિત છે, શેષનાગનો અવતાર ગણાતા લક્ષ્મણ તો પહેલેથી જ રામની સતત સાથે તેમનો પડછાયો બની તેમની સેવામાં સમર્પિત છે. ઊર્મિલ સાથે તેમનો સંવાદ અદ્રુત છે જે બે દિવસ પહેલા મૂક્યો હતો. ઊર્મિલ તેમને કહે કે લક્ષ્મણની સેવા કરવા એ સાથે વનમાં આવવા માંગે છે ત્યારે લક્ષ્મણ કહે છે કે એ દિવસે ભાઈ ભાભીની સેવા કરશે અને રાત્રે પહેરો ભરશે, એ પોતાની પર્ણકુટીમાં આવવાના જ નથી, અને એટલે ઊર્મિલ તેમની સેવા કરી શકે એવો પ્રશ્ન જ નથી. ચૌદ વરસ જાગ્યા હોવાને લીધે તેમને ગુડાકેશ કહેવાય છે. ત્યાગ ભક્તિને બળ આપે છે. એટલે જ કદાચ આપણે ઈશ્વરને કંઈ ને કંઈ અર્પણ કરીએ છીએ, ત્યાગની ભાવના હોવી જોઈએ એને બદલે આપણી દાન કરવાની અને અહંકાર પોષવાની ભાવના હોય છે. તારું છે અને તને અર્પણ કરું છું એવો ભાવ રાખવા સમજણ જોઈએ.. પોતાના પૂજ્યનો આટલો સતત સાથ તો કૃષ્ણના કોઈ ભક્તને પણ મળ્યો નથી. સીતાનું અપહરણ કરીને રાવણ લઈ જાય ત્યારે સીતા પોતાના આભૂષણ ફેંકે છે જે વાલીને મળે છે, લક્ષ્મણ એમાંથી ફક્ત પગના આભૂષણ ઓળખી શકે છે કારણ કે એણે વંદન કરતી વખતે સીતાના ચરણ માત્ર જોયા છે, પણ એ સિવાય તેમને કદી નજર ઊંચી કરીને જોયા નથી. વનવાસમાં સીતા સહિત કદી કોઈ સ્ત્રીનો ચહેરો નથી જોયો એમ કહેવાયું છે.. સીતાના અપહરણ પછી એના વિયોગમાં દુ:ખી રામને પણ લક્ષ્મણ ખૂબ સ્નેહથી સંભાળે છે. એમની ભક્તિ અને સમર્પણ સ્વાર્થ વિહીન છે, નિશ્ચલ અને સંપૂર્ણ છે. ફક્ત એક જગ્યાએ લક્ષ્મણ ભક્તિમાં સરખામણી કરી બેસે છે.. એની વાત પણ આગળ છે.

રામ અને લક્ષ્મણ સીતાની શોધમાં ઋષિમુખ પર્વત પાસે પહોંચે ત્યારે બળવાન અને રૂપસંપન્ન એ કોણ છે એવું જાણવા સુગ્રીવ હનુમાનજીને મોકલે છે. પર્વતનું નામ પણ કેવું, ઋષિમુખ એટલે ઋષિનું મુખ – એટલે શાસ્ત્રો – એટલે ધર્મ અને શ્રી હનુમાનજી ત્યાં છે. હનુમાનજી તેમનો પરિચય લેવા બ્રાહ્મણ વેશમાં તેમની પાસે આવે છે. હનુમાનજીના પ્રશ્નમાં જ રામના ઈશ્વર હોવાનો સ્પષ્ટ ભાવ છે.

मृदुल मनोहर सुंदर गाता। सहत दुसह बन आतप बाता ॥
की तुम्ह तीनि देव महँ कोऊ। नर नारायन की तुम्ह दोऊ ॥5॥

મનોહર એવા તમારા કોમળ અંગ છે, વનના અસહ્ય તાપ અને વાયુને તમે સહન કરી રહ્યાં છો, તમે બ્રહ્મા વિષ્ણુ મહેશમાંથી કોઈ છો કે તમે નર અને નારાયણ છો?

दोहा :
जग कारन तारन भव भंजन धरनी भार।
की तुम्ह अखिल भुवन पति लीन्ह मनुज अवतार॥1॥

કે તમે જગતના મૂળ કારણ એવા સંપૂર્ણ લોકોના સ્વામી સ્વયં ભગવન છો? જેણે પૃથ્વીના જીવોને ભવસાગર પાર કરાવવા અને પૃથ્વીનો ભાર હરવા મનુષ્ય અવતાર લીધો છે?

આ જ કારણની – દ્વૈતની વાત ઉપર ગીતાજીના શ્લોક ॥७-७॥ માં કહેવાઈ છે. ઈશ્વરની વ્યાખ્યા તો બંનેમાં યથાતથ આલેખાઈ છે જ. રામાયણમાં હનુમાનના મુખે અને મહાભારતમાં કૃષ્ણના મુખે.

તો રામ પણ પોતાનો ગર્ભિત પરિચય તેમને આપે છે, કૌશલ નરેશ દશરથના અમે પુત્રો છીએ, રામ અને લક્ષ્મણ, અમે પિતાનું વચન માની વનમાં આવ્યા છીએ, અમારી સાથે મારી પત્ની સીતા હતી જેને રાક્ષસો હરીને લઈ ગયા છે. હવે હે બ્રાહ્મણ તમે કોણ છો એ કહો.

ત્યારે હનુમાનજી પ્રભુને જાણે છે અને વિચારે છે કે પ્રભુ મને જાણવા છતાં પરિચય માંગી મારી પરીક્ષા કરે છે, તેઓ મૂળ સ્વરૂપમાં આવી ઈશ્વરના ચરણોમાં વંદન કરે છે ત્યારે શિવ પાર્વતીને કહે છે કે શરીર પુલકિત છે, આનંદના સાગરમાં હોવાથી મુખથી વચન નથી નીકળી રહ્યાં અને આંખો સજળ છે. આ જ ‘પ્રેયરફુલનેસ’ છે. હનુમાનજી કહે છે કે પ્રભુ વાનરબુદ્ધિને લીધે આપને ઓળખી ન શકવાથી મેં પરિચય પૂછ્યો, મારા માટે ન્યાયસંગત છે, પણ પ્રભુ થઈને તમે મારો પરિચય કેમ માંગ્યો?

एकु मैं मंद मोहबस कुटिल हृदय अग्यान।
पुनि प्रभु मोहि बिसारेउ दीनबंधु भगवान

પ્રભુ, એક તો હું મંદ છું અને ઉપરથી મોહને આધીન, કુટીલ હ્રદય અને અજ્ઞાન, એટલે શું પ્રભુ તમારે મને ભૂલી જવાનો?

जदपि नाथ बहु अवगुन मोरें। सेवक प्रभुहि परै जनि भोरें॥
नाथ जीव तव मायाँ मोहा। सो निस्तरइ तुम्हारेहिं छोहा॥1॥

મારામાં ઘણાં અવગુણ છે, પણ તેથી તમે મને ભૂલી ન જશો. જીવ તમારી માયાથી મોહિત છે, એ તમારી જ કૃપાથી વિસ્તાર પામે છે.

આમ હનુમાનની અનેક પ્રાર્થનાઓને અંતે રામ તેને કહે છે,

सुनु कपि जियँ मानसि जनि ऊना। तैं मम प्रिय लछिमन ते दूना॥
समदरसी मोहि कह सब कोऊ। सेवक प्रिय अनन्य गति सोऊ॥4॥

હે કપિ, સાંભળ, મન દુ:ખી ન કરીશ, તું મને લક્ષ્મણથી બેગણો વધુ પ્રિય છે. બધા મને સમદર્શી કહે છે, (ન કોઈ પ્રિય ન અપ્રિય) પણ સેવક મને અતિપ્રિય છે કારણ કે મારા સિવાય એનું કોઈ નથી.

અને પછી એ રામ લક્ષ્મણ બંનેને એક એક ખભે બેસાડી સુગ્રીવ પાસે લઈ જાય છે. સુગ્રીવની ફક્ત એક જ ક્વોલિફિકેશન છે, કે હનુમાનજી એની સાથે છે, એક ભક્ત એની સાથે છે. ભક્તિ પ્રત્યક્ષ ન હોય તો પણ લાભદાયક હોય છે. લક્ષ્મણજી વિચારે છે કે પ્રભુએ આ નવા મળેલા ભક્તને તરત મારાથી બેગણો સ્નેહ છે એવું કેમ કહી દીધું? પણ જ્યારે એ બંનેને ખભે બેસાડે છે ત્યારે તેઓ વિચારે છે, કે હું શેષનાગનો અવતાર અને વિષ્ણુનો ભાર હું જ ઝીલી શકું પણ આ ભક્ત તો શેષનાગ અને વિષ્ણુ બંનેનો ભાર ઉઠાવી રહ્યો છે, એના લીધે શ્રી રામને પણ ઋષિમુખનું સાન્નિધ્ય અને એમ સીતા શોધ માટેનો આશાસંચાર થયો છે એટલે એ બે ગણો પ્રિય બરાબર છે.

સીતાની શોધમાં દક્ષિણ દિશામાં જતી ટોળકીમાં હનુમાન છે. રામને એટલો વિશ્વાસ છે કે એ હનુમાનને પોતાની વીંટી આપીને કહે છે, તાત, તું સીતાને મારી આ વીંટી આપજે અને મારો વિરહ કહેજે.. ગૃહસ્થ માણસ પોતાનો વિરહસંદેશ એના મારફત જ મોકલી શકે જે અનાસક્ત હોય. પછી તો ભક્ત અને ભગવાનના અનેક સુંદર સંવાદો અને ભાવ અભિવ્યક્તિ છે. રામાયણનો મને સૌથી વધુ ગમતો ભાગ કાલથી જોવા મળશે એનો અત્યંત આનંદ છે..

કિષ્કિંધાકાંડ એ રામાયણનો ભક્તિસર્ગ છે,

બિલિપત્ર

अहं सर्वस्य प्रभवो मत्तः सर्वं प्रवर्तते।
इति मत्वा भजन्ते मां बुधा भावसमन्विताः॥१०-८॥

હું સંસાર માત્રનું મૂળ કારણ છું. અને મારાથી જ સંસાર પ્રવૃત્ત છે. આમ જાણીને મારામાં શ્રદ્ધા પ્રેમ રાખતા બુદ્ધિમાન ભક્ત મને જ ભજે છે, સર્વ પ્રકારે મારી શરણમાં જ આવે છે.

* * *
Shital Gadhavi શીતલબેને લવ અને કુશના વંશજો વિશે પૂછ્યું છે..

રામના ભાઈ લક્ષ્મણે વસાવેલું શકેર એટલે લક્ષ્મણપુર જેને આજે આપણે લખનૌ તરીકે જાણીએ છીએ. ભરતે તક્ષશીલા નગર વિકસાવેલું જે એના વિશ્વવિદ્યાલયથી જાણીતું બન્યું અને શત્રુઘ્ને મરુવન સાફ કરીને મથુરાની સ્થાપના કરી હતી. રામના પુત્ર લવનું સ્થાપેલું લવપુર લાહૌર તરીકે જાણીતું છે અને થાઈલેન્ડમાં લબપુરી પણ તેમનું જ સ્થાપેલું શહેર મનાય છે.

રામના સમયમાં અયોધ્યા કૌશલ દેશની રાજધાની હતી. રામના પુત્રો પછી એ ઉત્તર કૌશલ અને પૂર્વ કૌશલ એવા બે ભાગમાં વિભાજીત થયું. ઉત્તર કૌશલની રાજધાની હતી શ્રાવસ્તી જે ગૌતમ બુદ્ધના જીવનકાળ સાથે સંકળાય છે. જ્યારે પૂર્વ કૌશલની રાજધાની કુશવતી અત્યારના ગોરખપુર પાસે સ્થિત હતી એમ મનાય છે. બુદ્ધઘોષ નામના બૌદ્ધ સાધુએ નોંધેલુ કહેવાય છે કે ઉત્તર કૌશલમાં બુદ્ધના સમયે લગભગ ૧૮ કરોડની વસ્તી હતી. મહાભારતકાળ સુધીમાં કૌશલ રાજ્ય પાંચ ભાગમાં વહેંચાઈ ગયું. પૂર્વ કૌશલ જે મગધના રાજા જરાસંઘે જીતી લીધેલું એ પછી એને મારીને ભીમે જીતી લીધું અને યુદ્ધને અંતે કૌશલના પાંચેય ભાગ પાંડવોના તાબામાં એકછત્રમાં આવ્યા.

વંશાવલી આમ લખાઈ છે..
શ્રી રામ
કુશ
અતિથી
નિશાદ
નળ
નભાસ
પુંડરિક
ક્ષેમધન્વન
દેવાણિક
અહિન્ગુ
પરિપત્ર
દલ
ઉક્ત
વજ્રનભ
શંખણ
વ્યુશિતાશ્વ
વિશ્વસાહ
હિરણ્યનભ
પુષ્ય
ધ્રુવસંધી
અગ્નિવર્ણ
શીઘ્ર
મારુ
પ્રશ્રુશ્રુતા
સુસંધી
અમર્ષ
વિશ્રુતવંત
બૃહદ્બાળ જેણે મહાભારતના યુદ્ધમાં ભાગ લીધો હતો.

Nikhil Bhatt નિખિલભાઈએ મહાભારત કથામાં સૌથી શ્રેષ્ઠ ધનુર્ધર કોણ કહી શકાય, અર્જુન કે કર્ણ કે પિતામહ ભીષ્મ એ વિશે મારો મત પૂછ્યો છે..

અર્જુને દ્રોણાચાર્ય અને કૃપાચાર્ય પાસેથી શસ્ત્રવિદ્યા ગ્રહણ કરી હતી. દેવવ્રત ભીષ્મે પરશુરામ પાસેથી તથા કર્ણે દ્રોણાચાર્ય અને કૃપાચાર્ય પાસેથી શસ્ત્રવિદ્યા શીખી હતી, બ્રહ્માસ્ત્ર માટે તે પરશુરામ પાસે ગયેલા જે ફક્ત બ્રાહ્મણોને જ ધનુર્વિદ્યા શીખવતા (અપવાદ ભીષ્મ અને દ્રુપદ) આપણે ત્યાં દ્રોણને ખૂબ વિચિત્ર રીતે દર્શાવાયા છે. કર્ણના પાલકપિતા અધીરથ ગુરુકુળમાં ધૃતરાષ્ટ્રની સાથે હતા, એટલે કર્ણને પણ ધૃતરાષ્ટ્રની સૂચના મુજબ કૌરવો અને પાંડવો સાથે જ ધનુર્વિદ્યા દ્રોણાચાર્ય પાસેથી જ મળી. જો કે એમણે કર્ણને બ્રહ્માસ્ત્ર શીખવ્યું નહોતું. આમ બધા ધર્નુર્ધરોમાં ભીષ્મ શ્રેષ્ઠ કહી શકાય. જો ભીષ્મ યુદ્ધમાં શિખંડીને હાથે બાણશૈય્યા પર ન મૂકાયા હોત તો કદાચ યુદ્ધનું પરિણામ ભિન્ન હોત. ભીષ્મ પછીના ક્રમે અર્જુન અને કર્ણ સમાન સ્તરે મૂકી શકાય.

Chirag Patel એકલવ્યને દ્રોણે વિદ્યા આપવાની ના પાડી હતી કારણ કે તેમની વફાદારી હસ્તિનાપુર પ્રત્યે હતી અને એકલવ્ય મગધનો હતો જે હસ્તિનાપુરનું શત્રુ રાજ્ય હતું. એકલવ્યને એની જાતિને લીધે નહીં પરંતુ આ કારણે દ્રુણે ના પાડી હતી એવું ક્યાંક વાંચ્યાનું યાદ છે. જો કે એનું પ્રમાણ યાદ નથી. અને એની ધનુર્વિદ્યાનું એક જ ઉદાહરણ મળે છે જે સરખામણી માટે એને સમાન સ્તરે મૂકી આપતું નથી.

Shital Dhandhukia રાવણ ઈચ્છતો હતો કે તેનો પુત્ર મેઘનાદ અમર જન્મે, મહાન યોદ્ધા બને. જ્યોતિષિની સૂચના મુજબ એણે મેઘનાદના જન્મ વખતે નવ ગ્રહોને અનુકૂળ દ્રષ્ટિ રાખવાની સૂચના આપી હતી જેથી મેઘનાદના જન્મ વખતના ગ્રહો અદ્વિતિય હોય અને રાવણનો તેને અમર કરવાનો હેતુ પૂર્ણ થાય. ગ્રહો રાવણથી ડરતા હતા સિવાય કે શનિ, મેઘનાદના જન્મ સમયે શનિએ પોતાની દ્રષ્ટી વક્ર કરી, રાવણને આ વાતની ખબર પડી ત્યારે તે શનિ પર ખૂબ ગુસ્સે થયો. અને તેને પગમાં ગદા મારી શનિને લંગડો બનાવ્યો. રાવણે શનિને પકડી, એનું માથું નીચે રહે અને તેની દ્રષ્ટિ રાવણ પર ન પડે એ રીતે પોતાના સિંહાસન પાસે નીચે સુવડાવી બંદી બનાવીને રાખ્યો. પછી નારદને શનિએ છોડાવવા વિનંતિ કરી એવી વાર્તા છે..

જય શ્રી રામ 🚩
જય શ્રી કૃષ્ણ 🚩

#Ramayan
#Mahabharat
સાભાર
*જીજ્ઞેશ અધ્યારૂ* ની FB વોલ પરથી..