મહાભારતની પૌરાણિક કથામાં સત્યવતી અને શાંતનુ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ પાત્રો છે, જે કૌરવો અને પાંડવોના પૂર્વજો છે.
રાજા શાંતનુ
- પરિચય: રાજા શાંતનુ હસ્તિનાપુરના ભરતવંશના પ્રતાપી રાજા હતા.
- પ્રથમ લગ્ન: તેમના પ્રથમ લગ્ન દેવી ગંગા સાથે થયા હતા, જેમણે એક શરત સાથે લગ્ન કર્યા હતા. ગંગાએ તેમના સાત પુત્રોને જન્મતાની સાથે જ નદીમાં વહાવી દીધા હતા. આઠમા પુત્રને ડૂબાડતી વખતે રાજા શાંતનુએ તેમને રોક્યા, જેના કારણે ગંગા તેમને છોડીને ચાલ્યા ગયા.
- પુત્ર: ગંગા અને શાંતનુના આઠમા પુત્રનું નામ દેવવ્રત હતું, જેઓ પાછળથી ભીષ્મ પિતામહ તરીકે જાણીતા થયા.
સત્યવતી
- પરિચય: સત્યવતીનો જન્મ અસામાન્ય રીતે થયો હતો. તે માછલીમાંથી જન્મેલી હતી, તેથી તેમનું મૂળ નામ મત્સ્યગંધા (માછલી જેવી ગંધવાળી) હતું. તે નિષાદરાજ (માછીમાર)ની પુત્રી હતી અને યમુના નદીમાં નાવ ચલાવવાનું કામ કરતી હતી.
- લગ્ન પહેલાંનો પુત્ર: લગ્ન પહેલાં તે ઋષિ પરાશરના સંપર્કમાં આવ્યા, જેમણે તેમને યોજનગંધા (યોજન દૂર સુધી સુગંધ ફેલાવનારી) બનવાનું વરદાન આપ્યું અને તેમનું કૌમાર્ય પણ અખંડ રાખ્યું. ઋષિ પરાશરથી તેમને મહર્ષિ વેદવ્યાસનો જન્મ થયો. વેદવ્યાસ જન્મ પછી તરત જ તપસ્યા કરવા ચાલ્યા ગયા અને માતાને વચન આપ્યું કે જ્યારે પણ તેમને જરૂર પડશે ત્યારે તે હાજર થશે.
શાંતનુ અને સત્યવતીના લગ્ન
- પ્રથમ મુલાકાત: રાજા શાંતનુ એક વખત શિકાર દરમિયાન યમુના કિનારે આવ્યા અને સત્યવતીને જોઈને તેના રૂપ અને સુગંધથી મોહિત થઈ ગયા. તેમણે સત્યવતી સમક્ષ લગ્નનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો.
- સત્યવતીની શરત: સત્યવતીએ રાજા શાંતનુની સામે એક કઠોર શરત મૂકી. તેમણે કહ્યું કે જો તેમના પિતા (નિષાદરાજ) સંમત થાય તો જ તે લગ્ન કરશે, અને શરત એ હતી કે તેમના ગર્ભે જન્મેલો પુત્ર જ હસ્તિનાપુરની ગાદી પર બેસશે.
- ભીષ્મની પ્રતિજ્ઞા: રાજા શાંતનુ તેમના પુત્ર દેવવ્રત (ભીષ્મ)નો રાજગાદીનો હક છીનવવા માંગતા નહોતા, તેથી તેઓ સંમત ન થયા અને દુઃખી રહેવા લાગ્યા. ભીષ્મને જ્યારે આ વાતની જાણ થઈ ત્યારે તેમણે સત્યવતીના પિતા પાસે જઈને પ્રતિજ્ઞા લીધી કે તેઓ આજીવન બ્રહ્મચારી રહેશે અને ક્યારેય રાજગાદી પર બેસશે નહીં. આ ભયંકર પ્રતિજ્ઞાને કારણે તેમનું નામ 'ભીષ્મ' પડ્યું.
- લગ્ન: ભીષ્મની આ પ્રતિજ્ઞાને કારણે શાંતનુ અને સત્યવતીના લગ્ન થયા.
- સંતાનો: શાંતનુ અને સત્યવતીને બે પુત્રો થયા: ચિત્રાંગદ અને વિચિત્રવીર્ય.