'ડોપામાઈન ડિટોક્સ ડ્રાઈવ' (Dopamine Detox Drive) એ એક વલણ છે જે ઇન્ટરનેટ અને સોશિયલ મીડિયા પર ઘણું લોકપ્રિય થયું છે. આ શબ્દનો શાબ્દિક અર્થ 'ડોપામાઈનથી દૂર રહેવું' એવો થાય છે, પણ આ એક વૈજ્ઞાનિક રીતે સાચી પ્રક્રિયા નથી. વાસ્તવમાં, આ ડિટોક્સનો હેતુ તમારા મગજમાં ડોપામાઈનના સ્તરને ઘટાડવાનો નથી, પરંતુ એવી પ્રવૃત્તિઓથી દૂર રહેવાનો છે જે તમને ત્વરિત અને વધુ આનંદ આપે છે.
ડોપામાઈન એટલે શું?
ડોપામાઈન એ એક ન્યુરોટ્રાન્સમીટર છે, જે મગજમાં ઉત્પન્ન થાય છે. તે એક પ્રકારનું કેમિકલ છે જે તમને ખુશી અને પ્રેરણાની લાગણી કરાવે છે. જ્યારે તમે કોઈ સુખદ કાર્ય કરો છો, જેમ કે સોશિયલ મીડિયા પર લાઇક મેળવવી, કંઈક સ્વાદિષ્ટ ખાવું, અથવા વિડિયો ગેમ રમવી, ત્યારે મગજમાં ડોપામાઈનનું સ્તર વધે છે. આનાથી તમને તે પ્રવૃત્તિ ફરીથી કરવાની ઈચ્છા થાય છે.
આધુનિક સમયમાં, આપણે સતત આવા 'ડોપામાઈન હિટ્સ' મેળવીએ છીએ. આના કારણે આપણું મગજ ઓવરસ્ટીમ્યુલેટેડ (overstimulated એટલે અતિશય ઉતેજીત) થઈ જાય છે અને સાદી કે ઓછી ઉત્તેજક પ્રવૃત્તિઓમાંથી આનંદ મેળવવાનું મુશ્કેલ બને છે. આ જ કારણ છે કે ઘણા લોકોને ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં મુશ્કેલી પડે છે.
ડોપામાઈન ડિટોક્સ ડ્રાઈવ શું છે?
ડોપામાઈન ડિટોક્સ એ એક વર્તણૂકલક્ષી થેરાપી (cognitive-behavioral therapy) પર આધારિત પ્રથા છે. આ પ્રથાનો હેતુ એ છે કે તમે અમુક સમય માટે એવી પ્રવૃત્તિઓથી દૂર રહો જે તમને ત્વરિત આનંદ અને ઉચ્ચ ડોપામાઈન લેવલ આપે છે.
આ ડિટોક્સનો મુખ્ય હેતુ તમારા મગજને ફરીથી સેટ કરવાનો અને ઓછી ઉત્તેજક પ્રવૃત્તિઓમાંથી પણ આનંદ મેળવવાનું શીખવવાનો છે.
ડોપામાઈન ડિટોક્સ દરમિયાન ટાળવાની કેટલીક સામાન્ય પ્રવૃત્તિઓ:
- સોશિયલ મીડિયા અને ઈન્ટરનેટનો વધુ પડતો ઉપયોગ: રીલ્સ, યુટ્યુબ, ફેસબુક વગેરે.
- વિડિયો ગેમ્સ.
- વધુ પડતું ખરીદી કરવી.
- પોર્ન જોવા જેવી પ્રવૃત્તિઓ.
- જંક ફૂડ અને વધુ પડતી ખાંડવાળી વસ્તુઓ ખાવી.
- બિનજરૂરી માહિતીનો વપરાશ.
આ ડિટોક્સનો સમયગાળો થોડા કલાકોથી માંડીને કેટલાક દિવસો સુધીનો હોઈ શકે છે.
ડોપામાઈન ડિટોક્સ ડ્રાઈવના ફાયદાઓ
ડોપામાઈન ડિટોક્સ વૈજ્ઞાનિક રીતે સંપૂર્ણ રીતે સાબિત થયેલું નથી, પરંતુ ઘણા લોકોએ તેના કેટલાક ફાયદાઓનો અનુભવ કર્યો છે.
આ ડિટોક્સ તમને વાંચન, કસરત, પ્રકૃતિમાં ફરવા જેવી સાદી પ્રવૃત્તિઓમાંથી આનંદ મેળવવામાં મદદ કરે છે.
આ પ્રક્રિયા તમને તમારી આવેગજન્ય વર્તણૂક જેવી કે ગુસ્સો, ચિંતા, ચીડ ચિડિયાપણું વગેરેને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે.
સતત ઉત્તેજનાથી દૂર રહેવાથી તમારું મન વધુ શાંત અને સ્પષ્ટ બને છે.
ડોપામાઈન ડિટોક્સ કેવી રીતે કરવો?
જો તમે ડોપામાઈન ડિટોક્સ અજમાવવાનું વિચારી રહ્યા છો, તો આ કેટલાક સરળ પગલાં છે:
પ્રવૃત્તિઓ ઓળખો: એવી પ્રવૃત્તિઓની યાદી બનાવો જે તમને લાગે છે કે તમે વધુ પડતી કરો છો અને જેનાથી તમને ત્વરિત આનંદ મળે છે.
સમયગાળો નક્કી કરો: તમે કેટલા સમય માટે આ પ્રવૃત્તિઓથી દૂર રહેવા માંગો છો તે નક્કી કરો. દાખલા તરીકે, એક દિવસ, સપ્તાહના અંતમાં, અથવા થોડા કલાકો માટે.
વિકલ્પો શોધો: ઉચ્ચ-ડોપામાઈન પ્રવૃત્તિઓથી દૂર રહેવા માટે, ઓછી ઉત્તેજક પ્રવૃત્તિઓ કરો. જેમ કે,
* પુસ્તક વાંચો.
* ધ્યાન કરો (meditation).
* ચાલવા જાઓ અથવા કસરત કરો.
* કોઈ નવો શોખ અપનાવો, જેમ કે ચિત્રકામ અથવા સંગીત.
* પરિવાર અને મિત્રો સાથે રૂબરૂમાં વાતચીત કરો.
માઇન્ડફુલ રહો: જ્યારે તમને કોઈ આવેગ આવે, ત્યારે તેને અવગણવાને બદલે તેને સમજો. આનાથી તમે તમારા આવેગોને વધુ સારી રીતે નિયંત્રિત કરવાનું શીખી શકશો.
યાદ રાખો, ડોપામાઈન ડિટોક્સ એ કાયમી ઉપચાર નથી, પરંતુ તે એક સાધન છે જે તમને તમારા જીવનશૈલીની આદતો પર ફરીથી વિચાર કરવામાં મદદ કરી શકે છે.